Zapraszamy do przeczytania lub odsłuchania transkryptu z publikacji z 1844 r. pt. “Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym i statystycznym”, której autorzy – Michał Baliński i Tymoteusz Lipiński, opisują w krótkim rysie historycznym miasto Połaniec.
Połaniec nad Czarną, przy ujściu Wschodniej. Bolesław V Wstydliwy, czyniąc 1264 r. Mikołaja, syna Bartka wójtem dziedzicznym, nadaje mu 4 wolne łany łąki, pastwiska, pasieki i dozwala wszelkiego polowania. Upoważnia go do założenia miasta na prawie niemieckim, zastrzegając, iż: z każdego osiadłego łanu płacić mu mają po wiardunku na św. Marcina, z ław zaś sukienniczych, jatek rzeźniczych, szewskich i z domów po pół skojca; z których rychto czynszów, trzecią część wójt pobierać będzie. Pozwala mu wystawić młyn na rzece Czarnej, a jazdy na Wiśle i poławiać ryby niewodem (cum sagena).
Na mocy przywileju Władysława Łokietka 1321 r., osadziwszy wójt Maciej w obrębie wójtostwa wieś Rudniki, sprzedał ją 1355 r. siostrze swej Elżbiecie za 120 grzywien. Zygmunt I potwierdzając miastu Polannecz 1507 r. prawa i swobody przez swoich poprzedników nadane, ustanawia targ i 3 jarmarki. Lustratorowi 1564 r. po zgorzeniu miasta czynność swą uskuteczniający, podają 287 domów; podług lustracji zaś 1602 r. znajdowało się: domów 322, łąk 141, ogrodów 38, folwarków 26, a na przedmieściu gdzie pierwotna była posada miasta domów 17. Czynsz wynosił: z domów, ról większych lub mniejszych, z łąk i ogrodów po groszu, jako też od 267 rzemieślników i 57 komorników; z 12 jatek rzeźniczych po gr. 12 i po kamieniu łoju szmalcowanego; od 24 palących gorzałkę po zł 2; z 2 młynów na Czarnej zł 635, gr. 10. Łaźnia spustoszała, płacił z niej dawniej balwierz grzywien 6.
Zygmunt III ciągnąc na czele wojska przeciw rokoszanom, stanął przy końcu września 1606 r. obozem. Janusz ks. Ostrogski kasztelan krakowski, widząc, iż rzeczy do krwawego dążyły końca, przedsięwziął stać się pośrednikiem między obu stronami, lecz na próżno różne ugody podawał środki. Wojna szwedzka przywiodła miasto do ubóstwa, z którego podźwignąć się nie zdołało. Lustracja z 1663 r. wyraża: “zasiadło miasteczko na łanach 4, osady w nym bywało circiter 400, ad praesens ledwie domów jest 100. Podczas pospolitego ruszenia wyprawiają wóz wojenny wespół z Osiecanami i dwu pachołków w barwie”. – Połaniec należy do stołowych dóbr królestwa. Wojsko obozuje w maju 1794 r.