Ruszcza, miejscowość w gminie Połaniec, dawna gmina wiejska w Królestwie Polskim, istniejąca do 1870 roku w guberni radomskiej, której siedzibą była Ruszcza Dolna. 13 stycznia 1870 roku gmina Ruszcza Dolna została przemianowana i jako miejscowość Ruszcza przyłączona do gminy Połaniec.
Historia Ruszczy jest nierozerwalnie powiązana z dziejami Połańca, której początek historii datuje się na wczesne średniowiecze. Już w XII wieku Połaniec posiadał kaplicę grodową. Prawa miejskie nadał miastu Bolesław Wstydliwy w 1264 roku. Połaniec był zlokalizowany na szlaku handlowym pomiędzy Krakowem a Sandomierzem co nadawało mu dużego znaczenia i ożywiało handel wymienny. Po raz pierwszy miejscowość została odnotowana w 1396 r. przez Jana Długosza w “Liber Beneficjorum”, czyli “Księdze dobrodziejstw” jako “de Ruszcza”.
To właśnie w tej miejscowości znajduje się zabytkowy dworek szlachecki z czasów XVIII i XIX wieku (nr rej. zabytków: A – 863 z 2011-09-05; pierwszy wpis A-249 z 1984-01-18). Nieopodal dworku rośnie wiele bardzo starych dębów stanowiących pomnik przyrody ze sławnym Dębem Kościuszki. Według podań generał Tadeusz Kościuszko miał tu wypoczywać pod dębem w trakcie wyprawy do Połańca w 1794 r. Warte podkreślenia są rozmiary drzewa, które w samym tylko obwodzie ma 822 cm (stan z 2014 r.) a wiek dębu datuje się na ponad 500 lat.
Pierwszym właścicielem Ruszczy był Jan Biechowski herbu Powała, następnie w 1522 r. Stanisław i Bartłomiej Rusieccy, a pod koniec XVII wieku Jan Zieliński. Od pierwszej połowy XVIII wieku wieś była własnością Mikołaja Rudeckiego, z kolei z końcem XVIII wieku Ruszczą zawiadywała rodzina Straszewskich. To właśnie rodzina Straszewskich wybudowała dworek, jaki przetrwał do dzisiaj. Niedaleko dworku znajdują się budynki gospodarcze, które w przeszłości były stodołami, stajniami, spichlerzami.
W roku 1810 majątki ruszczańskie odziedziczyli Roman i Maria Rupniewscy. Roman Rupniewski, bohater walk z czasów Powstania Listopadowego, odznaczony Orderem Virtuti Militari był autorem wielu cennych rycin przedstawiających wojsko polskie z okresu Powstania Listopadowego.
W 1871 roku hrabia Adam Potocki wykupuje Ruszczę za 58500 srebrnych rubli. W 1892 roku Ruszczę dziedziczy w spadku Róża Maria Radziwiłł, żona księcia Macieja Radziwiłła. W XX wieku w 1915 r. przez krótki czas właścicielem majątku był Aleksander Gierlicz, który następnie został odsprzedany Stanisławowi Knothe. Nowy właściciel zasłużył się dla Ruszczy i regionu: m.in. wybudował szkołę i łożył na jej utrzymanie, założył ochotniczą straż pożarną, był wybierany do Gminnej Rady w Połańcu.
W 1918-1919 przekazał 100 tys. koron na budowę sanatorium dziecięcego w Busku Zdroju – sanatorium Górka, gdzie jedna z sal nosi jego imię. Lata okupacji spędził w swym majtku w Ruszczy. Po długich staraniach otrzymał pozwolenie na budowę małej kopalni węgla brunatnego „Barbara” pod Opatowem. Jako właściciel majtku zaopatrywał oddziały partyzanckie Armii Krajowej w żywność i odzież. Ludzi zaangażowanych w konspiracji zatrudnił u siebie w majtku, chroniąc w ten sposób przed okupantem. Jego dwór w Ruszczy był doskonałym punktem kontaktowym i pewnym oparciem dla oddziałów partyzanckich.
W 1934 roku Stanisław Knothe przekazuje w darze Ruszczę swojej córce Irenie Knothe. W latach 30. XX wieku dworek uległ dużemu zniszczeniu na skutek pożaru.
Na mocy dekretu o reformie rolnej z 6 września 1944 r. folwark z dworkiem i parkiem przechodzi na Skarb Państwa. Spora część majątku zostaje rozparcelowana między ludność z okolicy. Służba dostała po 3,5 ha, a ludzie ze wsi po 1,5 ha. Park z częścią ziemi pozostał w posiadaniu rządu, które później przejął potomek Stanisława Knothego pan Borowiec. Na części folwarku założono gospodarstwo rolne, uzyskując z czasem status PGR. W kolejnych latach dworek był zamieszkiwany przez kolejnych dziedziców. Służba wraz ze swoimi rodzinami zamieszkiwała budynki znajdujące się nieopodal dworku. Było siedem budynków, nazywano je „czworakami”. W jednym czworaku mieszkało około 8 rodzin. W 1954 r. znajdowały się tu biura Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej.
Około 1965 roku miał miejsce pożar dachu, po zniszczeniach przeprowadzono ich odbudowę, założono eternitowe pokrycie dachu, wnętrza zmodernizowano. Pomieszczenia wykorzystywano jako biura PGO oraz pomieszczenia mieszkalne.
Reforma systemu administracyjnego z 1975 roku wprowadzająca dwustopniowy podział administracji samorządowej spowodowała, że miejscowość wraz z całą gminą znalazła się w granicach województwa tarnobrzeskiego. Na początku l. 90 tych XX wieku wymieniono stropy i dach dworu. Od 1 grudnia 1999 roku, zgodnie z nowym podziałem (powrót powiatów), sołectwo zostało włączone do województwa świętokrzyskiego.
21 lutego 2017 roku w Warszawie został podpisany akt notarialny nabycia na własność Gminy Połaniec w formie darowizny zespołu parkowo – dworskiego w Ruszczy. „Mamy głęboką nadzieję, że dzięki tej darowiźnie i wysiłkowi Gminy Połaniec dwór zostanie uratowany, wyremontowany i dobrze zagospodarowany, park odnowiony i zadbany, i że ten zespół dworsko-parkowy będzie mógł wkrótce służyć społeczności Ruszczy i okolic, i całej Gminie” – powiedział darczyńca i spadkobierca właścicieli dworu pan Maksymilian Skotnicki.
Zespół dworski położony jest na pd. – wsch. od Ruszczy, nad lokalnym ciekiem wodnym od którego
oddzielony dwoma parkowymi stawami. Dwór w środku założenia jest zwrócony frontem w kierunku zachodnim.
Sam dworek to parterowy, prostokątny budynek poprzedzony od frontu gankiem. Budynek murowany z cegły ceramicznej pełnej, kamienia wapienia, z drewna i blachy żelaznej ocynkowanej. Fundamenty wykonane z łamanych bloków kamiennych wapienia oraz cegły ceramicznej pełnej. Skromny budynek stroi frontowa elewacja wraz z werandą i kolumnami. Dach dwuspadowy z kalenicą kiedyś z gontu obecnie z blachy, okna na głucho zabite deskami, a drzwi wejściowe zamknięte solidnymi kłódkami. Współcześnie na terenie zespołu dworskiego odbywają się dożynki gminne, zawody strażackie i imprezy okolicznościowe. W maju 2019 r. odbywały się tutaj dwie imprezy związane z Dniami Połańca 2019 r. – I Bieg Uniwersału Połanieckiego oraz grant Towarzystwa Kościuszkowskiego “Panie z Połańca proszą do tańca”.
Obecnie cały dworek w otoczeniu kilkunastu starych kilkusetletnich dębów czeka na lepsze czasy. Urząd Miasta i Gminy w Połańcu zamierza zrewitalizować zespół dworski przy wykorzystaniu środków unijnych m.in. z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2014-2020. Aktualnie nie mamy informacji czy i kiedy ewentualnie mogłyby rozpocząć się prace. Dworek szlachecki objęty jest wojewódzką ewidencją konserwatora zabytków co wiąże się z koniecznością dostosowania zarówno elewacji, jak i kształtu budynku do stanu pierwotnego. Mamy nadzieję, że w końcu uda się odnowić to piękne miejsce i czas dworku w odnowionym wydaniu nadejdzie szybko. Nikt w Połańcu i Ruszczy z pewnością nie chciałby żeby dwór z parkiem pozostał jedynie na zdjęciach.