Tadeusz Kościuszko jest niewątpliwie jednym z najbardziej popularnych wśród własnych rodaków i w świecie, polskich bohaterów narodowych. Powszechnie znane są zasługi i zarazem najważniejsze okresy jego biografii.
“MERKURIUSZ KOŚCIUSZKOWSKI”
Tekst: Mieczysław Machulak
Merkuriusz Kościuszkowski Nr 1/99, październik 1999 r.
Połaniec w 1794 roku był niewielkim miasteczkiem położonym przy ujściu rzeki Czarnej do Wisły. Wisła stanowiła granicę między niepodległą jeszcze Rzecząpospolitą a oderwaną od niej częścią ziem, nazwaną Galicją, przyłączoną na mocy traktatów rozbiorowych do Austrii.
W owym czasie w miasteczku był dwór, młyn, karczma i 234 domy. Mieszkało tu ponad 1000 osób, z czego około 150 to Żydzi. Mieszkańcy utrzymywali się z uprawy roli, rzemiosła i handlu. W mieście był kościół p.w. św. Marcina, a Żydzi mieli swoją synagogę. Miasto Połaniec leżące nad rzeką Czarną było trudno dostępne ze względu na otaczające je lasy oraz podmokłe tereny. Przez miasto od strony południowo-zachodniej prowadził trakt z Krakowa przez Brzezinę Łubnicką i Zdzieci. Na Czarnej około kościoła św. Marcina znajdował się drewniany most. Z miasta wychodziły dwie drogi: w kierunku północnym do Staszowa i południowo-wschodnim przez Osiek do Sandomierza. W kierunku na wschód była droga do Mielca. Na Wiśle istniał tzw. przewóz i komora celna. Rzeka Czarna uchodząca pod ostrym kątem do Wisły była w tamtych czasach poważną przeszkodą terenową (wysokie brzegi, bagniste otoczenie, tylko jeden most drewniany w mieście i tylko jeden bród pomiędzy miastem a ujściem do Wisły). Na zachód od miasta uchodziła do Czarnej rzeka Schodnia (Wschodnia) z bagnistą doliną. Na południowy-zachód od miasta, w okolicach folwarku Kraśnik płynęły wody Śmierdziąkwy – w owym czasie głębokiego strumienia z bagnistymi smugami na jednym i na drugim brzegu. Śmierdziąkiew wpadała do Wisły na południe od folwarku Żapniów. Nad Połańcem dominowało kilka wzgórz: Winna Góra, opadająca stromym zboczem w kierunku Wisły. Wysokie piaszczyste wzgórze górowało nad Czarną (w okolicach folwarku Mąki). Na zachód od miasta znajdowały się na tzw. Maleńcu wysokie, piaszczyste wydmy.
Kościuszko stanął w Połańcu w poniedziałek, wieczorem 5 maja 1794 roku. Tu w widłach rzek Czarnej i Wisły założył obóz warowny. Kazał usypać szańce, umocnione redutami i palisadami. Przy budowie umocnień pracowali połanieccy mieszczanie i chłopi z okolicznych wsi. Pas umocnień ciągnął się od folwarku w Żapniowie w kierunku północnym i dalej wzdłuż głębokiego wąwozu o nazwie Przyrwa, na którego dnie płynął niewielki strumyk wpadający do Czarnej. Usytuowanie obozu warownego stwarzało dogodne warunki do obrony, a miasto Połaniec znajdowało się w zasięgu ognia powstańczych armat. Ponadto wsie Rybitwy, Winnica, Podskale oraz miasto obsadzono posterunkami. Od wschodu naturalną obronę stanowiła rzeka Wisła z urwistym brzegiem. Tu nad Wisłą, na łąkach ustawiono tabor, lazaret powstańczy. Podstawowe prace fortyfikacyjne wykonano w ciągu dwóch dni.
Korpus Kościuszki znajdował się mimo to w trudnej sytuacji. Był to przednówek, były problemy z aprowizacją, okolica nie należała do najbogatszych. Maj był chłodny, żołnierze spali na ziemi pod gołym niebem, Kościuszko kilka dni przybywał w folwarczku Żapniów u Tekli Jungiewiczowej.
W środę 7 maja Kościuszko, będąc na terenie obozu warownego, tu zaakceptował, podpisał i ogłosił Uniwersał Urządzający Powinności Włościan, zwany również Połanieckim. 8 maja Rosjanie dowodzeni przez gen. Denisowa zablokowali obóz Kościuszki opanowując Połaniec, Rybitwy, Ruszczę, Zdzieci, Kraśnik, Zrębin. Stałe kwatery założyli w Rudnikach, Okrągłej, Luszycy, Tursku Małym i Zawadzie. W obozie Kościuszki znajdowało się ponad 7200 żołnierzy, lazaret, tabor i ponad 2000 koni. W obozie przebywali m.in.: ksiądz Hugo Kołłątaj, Ignacy Potocki, Aleksander Linowski, generałowie: Józef Zajączek, Antoni Józef Madaliński, Ludwik Manget, Józef Wielhorski i inni.
Mimo blokady, siły Kościuszki w okresie pobytu pod Połańcem wzrosły o ponad 150 ochotników, ale zdarzały się przypadki dezercji. W obozie panował głód, szerzyły się choroby. Rosjanie atakowali obóz Kościuszki dwukrotnie: 12 i 17 maja -bezskutecznie, ale wzmocniło to blokadę. Ponadto wojska rosyjskie dokonywały grabieży i paliły okoliczne wioski. Denisow odstąpił od oblężenia w nocy z soboty na niedzielę 17/18 maja, ażeby zmylić czujność pozostawił część wyposażenia, między innymi namioty.
Bezpośrednim powodem odstąpienia była wiadomość o przejściu korpusu gen. Grochowskiego przez Wisłę pod Annopolem. Z uwagi między innymi na trudne warunki na przedpolu (bagniste tereny, zadrzewienie) wiadomość o odstąpieniu Rosjan dotarła do Kościuszki wczesnym rankiem 19 maja. Kościuszko nakazał pościg za Denisowem i przemarsz przez Rudniki, Niedziałki, Kłodę, Rytwiany, Staszów. Kolejny obóz założył w Sieczkowie k. Szydłowa.
Pobyt Kościuszki w Połańcu upamiętniają nazwy topograficzne używane do dziś: „Batalie” – pola, na których znajdował się obóz Kościuszki, Kopiec Kościuszki – piaszczyste wzgórze, na którym Naczelnik miał ogłosić Uniwersał. Dziś znajdują się tam: wysoki metalowy krzyż, pamiątkowe głazy z inskrypcjami. Sypanie, a właściwie podwyższanie wzgórza rozpoczęto w 1917 roku. W 1984 roku Kopiec uzyskał swój obecny kształt. Drobnych zmian dokonano w 1994 roku. (W latach 50. doszło do zalesienia części „Batalii”, dziś rosną już tam wysokie drzewa zaś Kopiec traci swą funkcję widokową). W 1984 roku został odsłonięty pomnik Tadeusza Kościuszki. Budowa pomnika Kościuszki w Połańcu miała swoją kilkudziesięcioletnią historię. Autorem pomnika jest artysta – rzeźbiarz prof. Adam Myjak. Pomnik usytuowany został na osiedlu Energetyk.
W czasie pobytu w Połańcu Tadeusz Kościuszko mieszkał u Tekli Jungiewiczowej. Jak głosi legenda Kościuszko miał wyryć na szybie swym sygnetem z brylantem swoje inicjały – T.K. Szyba ta wraz z krzesłem, na którym siadywał Kościuszko była przez długie lata przechowywana przez rodzinę Jungiewiczów, a potem Murczkiewiczów. W 1888 r. pamiątki te przekazano do kościoła św. Marcina w Połańcu. Ocalałe z pożaru, jaki w rok później dotknął kościół i Połaniec przekazano do muzeum w Kielcach.
Imię Tadeusza Kościuszki nosi Elektrownia, zbudowana w Zawadzie koło Połańca o mocy 1800 MW, jedna z największych w Polsce. Imię bohatera narodowego nosi również jedyna połaniecka Szkoła Podstawowa, położona przy ul. Żapniowskiej. W Połańcu jest ulica Tadeusza Kościuszki. Kiedyś centralny plac w mieście – dziś rynek nosi nazwę Placu Uniwersału Połanieckiego. Również kilka ulic w Połańcu nosi nazwy związane z Insurekcją Kościuszkowską, tj. ulice: Hugona Kołłątaja, gen. Antoniego Józefa Madalińskiego, gen. Józefa Zajączka, Jana Kilińskiego, Bartosza Głowackiego. Jest również ulica Kosynierów. W zabytkowym parku podworskim w Ruszczy znajduje się dąb “Kościuszko”, pod którym wg legendy miał zatrzymać się Kościuszko w drodze z Wójczy do Połańca. W Centrum Kultury i Sztuki w Połańcu czynna jest stała ekspozycja o tematyce kościuszkowskiej (galeria Kościuszkowska). Corocznie w pierwszą niedzielę maja odbywają się na Kopcu patriotyczno-religijne uroczystości na pamiątkę ogłoszenia Uniwersału Połanieckiego.
Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł. Twój czas spędzony na Portalu Polaniec.com.pl jest dla nas najlepszym podziękowaniem za naszą pracę. Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami, zapraszamy do naszego serwisu ponownie! Jeżeli podobał Ci się artykuł podziel się z innymi udostępniając go w mediach społecznościowych.
