W niedzielne popołudnie 11 maja 1997 r. w Centrum Kultury i Sztuki w Połańcu otwarta została wystawa Pod nazwą “Uniwersał Połaniecki i sprawa chłopska”, zorganizowana przez Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie. Inspiracją wystawy była 203. rocznica proklamowania przez Kościuszkę jednego z najważniejszych dokumentów Insurekcji – Uniwersału Połanieckiego.
“OKRUCHY HISTORII”
Merkuriusz Połaniecki, nr 5-6 z maja-czerwca 1997 r.
Ekspozycja składa się z trzech działów tematycznych. W pierwszym prezentowane są dokumenty, litografie i ryciny ukazujące realia wsi pańszczyźnianej i niedolę chłopów. Dział drugi prezentuje chłopów żołnierzy, żywiących naród i broniących Ojczyzny. Jednym z najciekawszych eksponatów jest obraz Jana Styki “Bitwa pod Racławicami”, liczący 104 lata, dopiero po raz trzeci prezentowany na wystawach. Ostatnia część wystawy poświęcona jest Uniwersałowi Połanieckiemu, m.in. na wystawie prezentowany jest jeden z najstarszych egzemplarzy tego dokumentu, wydany drukiem po 30 maja 1794 roku.
Na otwarcie wystawy przybyło wielu znakomitych gości. Był wśród nich wnuk Wincentego Witosa – Wincenty Stawiarz, honorowy prezes PSL w księdze pamiątkowej napisał – “Dotknąłem źródeł tradycji ludowej z dużym wzruszeniem”. Uroczystość zaszczyciła obecnością wybitna działaczka ruchu ludowego Hanna Chorążyna. Przybyli również: wiceprzewodniczący Rady Naczelnej PSL Roman Jagielliński i ostami kierownik organizacyjny ZMW “Wici” prof. Wiktor Prandota. Profesor przyjechał specjalnie z Zairu, gdzie od ponad dwudziestu lat pracuje jako wykładowca uniwersytecki. Obecni byli takie przedstawiciele placówek naukowych i kulturalnych z Warszawy i Krakowa, organizacji społeczno-politycznych i rolniczych, działacze ludowi, dyrektorzy szkół, przedstawiciele władz samorządowych Połańca.
– Spotykamy się dzisiaj tu w Połańcu, w miejscu, gdzie 203 lata temu Tadeusz Kościuszko – Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej ogłosił swój słynny uniwersał zwany Uniwersałem Połanieckim – powiedział Edward Bobiński, witając zgromadzonych gości. – Najbardziej znany Polak wówczas na świecie był żywą nadzieją narodu na ratowanie ginącej państwowości polskiej. Przebywając za granicą Naczelnik Kościuszko zrozumiał, że kwestia narodowa jest nierozłączna z rozwiązaniem problemów ludu wiejskiego. Ginące państwo potrzebowało konsolidacji wszystkich stanów i osiągnięcia świadomości narodowej. Niestety stało się inaczej… ogłoszony tu w Połańcu uniwersał stanowił “iż osoba wszelkiego włościanina jest wolna…” a lud “…. podług prawa pozostaje pod opieką rządu krajowego”… Uniwersał znosił szereg powinności chłopów wobec szlachty ale tak naprawdę właściwa wolność osobista przyszła dlań kilkadziesiąt lat później. Dziś otwieramy Wystawę “Uniwersał Połaniecki a sprawa chłopska”. Dziękujemy Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie za udział w tym przedsięwzięciu. Dziś, tu w budynku Centrum Kultury i Sztuki funkcjonuje galeria kościuszkowska i jeszcze jedna wystawa pt. “Wykopaliska archeologiczne – historią naszych dziejów”. Można stwierdzić, iż na mapie Polski pojawiła się kolejna placówka muzealna. Cieszymy się, iż ma to miejsce w Połańcu.
Po zwiedzeniu wystawy goście zostali zaproszeni na premierę widowiska pt. “Rok 1794”. Sztuka została wyreżyserowana i przygotowana przez nauczycielkę Krystynę Orlicz. Wystąpili w niej uczniowie Szkoły Podstawowej oraz członkowie grupy teatralnej, sekcji tanecznej i muzycznej działających w CKiSz. Oprawę plastyczną widowiska opracowała Bogusława Mas, kostiumy zaprojektowała Halina Kukla. Wykonawcy i twórcy spektaklu nagrodzeni zostali gorącymi oklaskami. Komisarz wystawy Hanna Raczyńska, podziękowała władzom samorządowym Połańca i dyrektorowi CKiSz Grażynie Mróz za wydatną pomoc. Burmistrz Edward Bobiński otrzymał z Ministerstwa Edukacji Narodowej list gratulacyjny z podziękowaniem za współpracę w organizowaniu wystawy. Ekspozycję można będzie zwiedzać do końca roku. Na okoliczność wystawy został przygotowany i wydany Folder pt. “Uniwersał Połaniecki i Sprawa Chłopska”.