Ruszcza, położona w gminie Połaniec, kryje w sobie wiele tajemnic przeszłości. Jednym z najbardziej intrygujących zabytków tej okolicy jest bez wątpienia Dworek szlachecki w Ruszczy, którego historia sięga czasów XVIII i XIX wieku. Choć dziś miejscowość stanowi integralną część gminy Połaniec, warto przypomnieć, że do 1870 roku była to odrębna gmina wiejska w Królestwie Polskim. Jej siedziba, Ruszcza Dolna, pełniła ważną funkcję administracyjną, a sama miejscowość stanowiła istotny ośrodek gospodarczy i społeczny. Z dniem 13 stycznia 1870 r. została włączona do gminy Połaniec, z którą dzieli bogatą historię sięgającą wczesnego średniowiecza. Pierwsza wzmianka o Ruszczy pochodzi z 1396 roku i znajduje się w dziele Jana Długosza “Liber Beneficjorum”, czyli “Księdze dobrodziejstw” jako “de Ruszcza”.
Zabytkowy dworek jest częścią zespołu dworskiego. Położony na południowy wschód od Ruszczy, nad lokalnym ciekiem wodnym, zachwyca malowniczym położeniem wśród otaczającej go zieleni. Zespół dworski obejmuje również park o powierzchni prawie 7 hektarów, z dwoma stawami oraz pozostałości dawnych zabudowań gospodarczych. Jego architektura nawiązuje do tradycji szlacheckich siedzib, będąc jednocześnie świadectwem zmieniających się epok i właścicieli. Choć dokładna data budowy dworku nie jest znana, jego obecność w krajobrazie Ruszczy świadczy o znaczeniu tej miejscowości w przeszłości. To nie tylko zabytek architektury, ale także miejsce, które może opowiedzieć wiele historii. Jego wnętrza, mimo iż w stanie ruiny, kryją w sobie ślady życia dawnych mieszkańców, ich zwyczajów i codzienności. To tutaj odbywały się spotkania, bale, a także podejmowano ważne decyzje dotyczące lokalnej społeczności. Dziś, po latach zapomnienia, dworek dzięki władzom Połańca może odzyskać dawny blask.
Historia dworku jest ściśle związana z losami kolejnych właścicieli, którzy odcisnęli swoje piętno na tym miejscu. Pod koniec XVIII wieku Ruszczą zawiadywała rodzina Straszewskich. To właśnie oni wznieśli dworek, który przetrwał do dziś. Obok dworku zachowały się również budynki gospodarcze, niegdyś pełniące funkcję stodół, stajni i spichlerzy. W 1810 roku majątek ruszczański przeszedł w ręce Romana i Marii Rupniewskich. Roman Rupniewski, bohater Powstania Listopadowego odznaczony Orderem Virtuti Militari, był utalentowanym rysownikiem. Jego dziełem są cenne ryciny przedstawiające wojsko polskie z okresu powstania. W 1871 roku Ruszczę nabył hrabia Adam Potocki. W 1892 roku majątek odziedziczyła Róża Maria Radziwiłł, żona księcia Macieja Radziwiłła. Obecność tych znamienitych rodów wpłynęła na charakter dworku, dodając mu arystokratycznego sznytu.
W XX wieku, w 1915 roku, właścicielem Ruszczy został Aleksander Gierlicz, który wkrótce sprzedał majątek Stanisławowi Knothe. Nowy właściciel zasłużył się dla regionu, angażując się w działalność społeczną i charytatywną. Wybudował szkołę, założył straż pożarną, wspierał budowę sanatorium dziecięcego w Busku-Zdroju. Podczas II wojny światowej dworek stał się schronieniem dla oddziałów partyzanckich Armii Krajowej. Stanisław Knothe, narażając własne życie, zaopatrywał partyzantów w żywność i odzież, a także chronił osoby zaangażowane w konspirację. W 1934 roku Stanisław Knothe przekazał Ruszczę swojej córce Irenie. Niestety, w latach 30. XX wieku dworek uległ poważnemu zniszczeniu na skutek pożaru. Podczas ofensywy armii radzieckiej w dworze mieścił się szpital polowy.
Na mocy dekretu o reformie rolnej z 1944 roku, majątek ziemski wraz z dworkiem i parkiem przeszedł na Skarb Państwa. Ostatni właściciel Stanisław Knothe przebywał w Ruszczy do wyzwolenia Polski w 1945 r. W latach 1945-1949 majątek był własnością Państwowych Nieruchomośći Ziemskich. Część ziemi rozparcelowano między okoliczną ludność, a na pozostałej części utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne (PGR). W kolejnych latach dworek był zamieszkiwany przez kolejnych dziedziców. Służba wraz ze swoimi rodzinami zamieszkiwała budynki znajdujące się nieopodal dworku. Było siedem budynków, nazywano je „czworakami”. W jednym czworaku mieszkało około 8 rodzin. Dworek służył również także jako siedziba Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej. W latach 60. XX wieku budynek został częściowo zmodernizowany i zaadaptowany na biura Państwowego Gospodarstwa Ogrodniczego (PGO) oraz mieszkania. Na początku lat 90. XX wieku przeprowadzono remont stropów i dachu dworu. Od tego czasu opuszczony dworek systematycznie popadał w ruinę i czekał na lepsze czasy.
Budynek dworku to parterowy, prostokątny obiekt, zwrócony frontem ku zachodowi. Jego skromną bryłę urozmaica frontowa elewacja z gankiem wspartym na kolumnach. Budynek wykonany jest z cegły ceramicznej, kamienia wapiennego, drewna oraz blachy żelaznej ocynkowanej. Fundamenty zbudowane są z łamanych bloków kamiennych wapienia oraz cegły ceramicznej. Dach dworku jest dwuspadowy, obecnie pokryty blachą, a niegdyś gontem. Okna dwuskrzydłowe, sześciopolowe. Obecnie zabite deskami, a drzwi wejściowe zamknięte solidnymi kłódkami. Mimo to, dworek zachowuje swój urok dzięki harmonijnym proporcjom i detalom architektonicznym, takim jak kolumny ganku czy ozdobne gzymsy.
Nieopodal dworku rośnie wiele bardzo starych dębów stanowiących pomnik przyrody ze sławnym Dębem Kościuszki. Według lokalnych podań, pod tym właśnie dębem miał odpoczywać Tadeusz Kościuszko podczas swojej wyprawy do Połańca w 1794 roku. W cieniu rozłożystych gałęzi Naczelnik miał nabierać sił przed kolejnymi zmaganiami o wolność ojczyzny. Warte podkreślenia są rozmiary drzewa, które w samym tylko obwodzie ma 822 cm (stan z 2014 r.) a wiek dębu datuje się na ponad 500 lat.
W dniu 21 lutego 2017 roku w Warszawie został podpisany akt notarialny nabycia na własność Gminy Połaniec w formie darowizny zespołu parkowo – dworskiego w Ruszczy. „Mamy głęboką nadzieję, że dzięki tej darowiźnie i wysiłkowi Gminy Połaniec dwór zostanie uratowany, wyremontowany i dobrze zagospodarowany, park odnowiony i zadbany, i że ten zespół dworsko-parkowy będzie mógł wkrótce służyć społeczności Ruszczy i okolic, i całej Gminie” – powiedział darczyńca i spadkobierca właścicieli dworu Maksymilian Skotnicki.
Zachowanie zabytkowego dworku w Ruszczy jest niezwykle ważne dla ochrony dziedzictwa kulturowego gminy Połaniec. To nie tylko materialny ślad przeszłości, ale także symbol tożsamości lokalnej społeczności. Dbałość o ten cenny zabytek może przyczynić się do rozwoju turystyki i promocji gminy Połaniec. Dzięki staraniom władz gminy Połaniec oraz środkom z rządowego programu Polski Ład, samorząd otrzymał na to zadanie 2 mln zł, z czego 2 proc. kosztów gmina dołoży z własnego budżetu. Gmina pozyskała również dofinansowanie z Rządowego Programu Odbudowy Zabytków na zagospodarowanie otaczającego dworek parku w kwocie ponad 1 mln złotych oraz 0,5 mln złotych z Urzędu Marszałkowskiego w Kielcach na odmulenie i zarybienie sąsiadujących z parkiem stawów.
Dworek szlachecki objęty jest wojewódzką ewidencją konserwatora zabytków co wiąże się z koniecznością dostosowania zarówno elewacji, jak i kształtu budynku do stanu pierwotnego. Aktualnie trwają prace renowacyjne, obejmujące zarówno sam budynek dworku, jak i otaczający go park. Gmina Połaniec ma ambitne plany dotyczące przyszłości dworku. W zrewitalizowanych wnętrzach ma powstać filia Miejskiej Biblioteki Publicznej, która teraz znajduje się w Szkole Podstawowej w Ruszczy, a także sala pamięci rodziny Knothe, sala konferencyjna oraz miejsca noclegowe, które zostaną urządzone na poddaszu. Dzięki temu dworek stanie się ważnym ośrodkiem kultury i edukacji, przyciągającym zarówno mieszkańców, jak i turystów.
Chcemy odtworzyć ogrody przed dworem. Wykonać wszystko w takiej technologii jak robiono to dawniej, pod okiem konserwatora zabytków. Przeprowadzone prace nadadzą obiektowi nowej funkcjonalności kulturalno-turystycznej, a organizacja wydarzeń i imprez na terenie Dworku pozwoli zmienić go w miejsce aktywizacji oraz animacji życia kulturalnego na wielu płaszczyznach.
mówi Jacek Benedykt Nowak, burmistrz miasta i gminy Połaniec.
Prace renowacyjne parku skupią się na przywróceniu jego dawnej świetności poprzez odtworzenie oryginalnego układu parku, alejek oraz dziedzińca przed dworkiem. Utworzone zostaną nowe, utwardzone nawierzchnie alejek, a także specjalnie stylizowane ogrodzenie od strony ulicy Tadeusza Kościuszki wraz z bramami wjazdowymi i furtkami. W parku pojawią się nowe ławki, kosze na śmieci oraz ogród kwiatowy z różnorodnymi gatunkami roślin, kwiatów i fontanną. Istniejące stawy zostaną odmulone, wyczyszczone i wyprofilowane, a dla aktywnego wypoczynku zakupione zostaną trzy wodne rowerki solarne. Dodatkowo, powstanie ścieżka edukacyjno-przyrodnicza, która pozwoli poznać historię parku, jego florę i faunę. Dzięki tym pracom park stanie się miejscem bardziej atrakcyjnym, funkcjonalnym i edukacyjnym, zachowując jednocześnie swój historyczny charakter.
Dworek w Ruszczy wraz z otaczającym go parkiem to miejsce, które warto odwiedzić, aby poznać historię i kulturę naszej małej Ojczyzny. To także doskonały punkt wyjścia do zwiedzania innych zabytków gminy Połaniec, takich jak Kopiec Kościuszki czy kościół św. Marcina w Połańcu. Współcześnie na terenie zespołu dworskiego odbywają się corocznie dożynki gminne, zawody strażackie, pożegnanie truskawki i imprezy okolicznościowe. Jego odnowienie przypomni o bogatej historii regionu, zachęcając do odkrywania śladów przeszłości.
Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca.
Bądź na bieżąco! Obserwuj nas na Facebooku.
