Kopce imienia Tadeusza Kościuszki, sypane w XIX i XX wieku były ważnym elementem polskiej tradycji upamiętniania bojownika o wolność dwóch krajów – Polski i Stanów Zjednoczonych. Możemy je spotkać zarówno w Polsce jak i poza jej granicami. W Polsce kopce znajdują się m.in. w Połańcu, Szczekocinach, Racławicach, Krakowie, Prusakowie czy Olkuszu. Wśród tych licznych miejsc, szczególne znaczenie dla mieszkańców Połańca ma oczywiście nasz kopiec, który w tym roku, 15 października, będzie obchodził 107. rocznicę swojego istnienia.
Według przekazów naszych przodków, kopiec miał zostać usypany na miejscu kurhanu założyciela grodu – kasztelana Połanka. W czasach przedpiastowskich, zmarłych palono na stosie, a nad grobem sypano niewielki kopczyk. Kopce takie były bardzo małe i trudno wskazać konkretną osobę, której były poświęcone. Jednakże w przypadku kopca w Połańcu historia wydaje się być inna. Jego rozmiar może sugerować, że jest to grobowiec ważnej osoby, być może założyciela naszego grodu? Czy jest to kurhan piastowskiego woja Połanka? Co prawda nie ma póki co konkretnych dowodów na to, że jest kurhanem piastowskiego wodza, jednakże wiele osób wierzy w tę legendę. Być może kiedyś uda się ostatecznie rozwikłać zagadkę i odkryć wszystkie jego tajemnice. A może przyszłe szczegółowe badania archeologiczne rzucą nowe światło na jego historię i potwierdzą lub obalą legendę? Jedno jest pewne – kopiec jest nie tylko pięknym zabytkiem ale także fascynującym miejscem, które kryje wiele tajemnic z dawnych czasów.

Geneza jego powstania sięga 15 października 1917 roku, kiedy to w poniedziałek odbyły się tu uroczystości związane z 100. rocznicą śmierci Tadeusza Kościuszki. To właśnie w tym miejscu, gdzie w maju 1794 roku Kościuszko obozował i ogłosił słynny Uniwersał Połaniecki, zrodził się pomysł usypania kopca na jego cześć. Inicjatorami tego przedsięwzięcia byli ks. proboszcz Antoni Kossakiewicz oraz kierownik miejscowej szkoły, Eugeniusz Młudzik. Obydwaj marzyli o czymś przynoszącym dumę i radość, co umożliwiłoby przekazywanie historii kolejnym pokoleniom: “Jeżeli więc przemożne okoliczności, wynikające z obecnego stanu zawieruchy wojennej, nie staną na przeszkodzie pięknemu pomysłowi, powziętemu w pewnym gronie nauczycieli ludowych, to urządzenie wiecu włościańskiego w dniu 15 października 1917 roku w Połańcu nad Wisłą, uważamy za projekt zupełnie trafny i celowy” – mówiil mieszkańcy Połańca..
Kopiec usypano na naturalnym piaszczystym wypiętrzeniu wydmowym niedaleko skarpy wiślanej. Prace rozpoczęto od podwyższenia istniejącego wzniesienia oraz zamontowania drewnianego ogrodzenia w promieniu 50 metrów. Na szczycie umieszczono drewniany sosnowy krzyż. Pola przy kopcu, na których znajdował się obóz Kościuszki, nazwano “Bataliami Kościuszkowskimi”. Od tamtej pory stało się to już tradycją, że każdego roku połańczanie organizowali, na ile to było możliwe, obchody rocznicowe. Widownia składała się z mieszkańców miasta i gminy oraz sąsiednich miejscowości, którzy zawsze licznie przybywali na to wydarzenie.
Po zakończeniu I wojny światowej obchody kościuszkowskie przeniesiono na dzień 3 maja, łącząc je z rocznicą uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Od 1934 roku uroczystości wzbogacono o elementy inscenizacji historycznej, które zainicjował jako pierwszy Ludwik Warenda. Były prowizoryczne działa, kosynierzy, strzelcy, młodzież szkolna, organizacja kościelne i młodzieżowe. Do 1936 roku msze święte w intencji Kościuszki połanieccy proboszczowie odprawiali w kościele św. Marcina. Po mszy mieszkańcy maszerowali w korowodzie na kopiec. Tam odśpiewywano hymn narodowy i wysluchiwano przemówień okolicznościowych. W latach 1938 i 1939, po mszy świętej, zamiast pod kopiec, maszerowano do remizy na Rynku, gdzie odbywały się występy artystyczne.

Po zakończeniu II wojny światowej pierwsze obchody kościuszkowskie w Połańcu odbyły się 12 maja 1946 roku. Były to największe uroczystości, jakie dotąd miały miejsce w historii. Według relacji świadków, od rana w stronę Połańca ciągnęły długim sznurem pojazdy, furmanki, różne ugrupowania, związki i organizacje, aby wziąć udział w manifestacji. Szacuje się, że w obchodach, organizowanych przez Polskie Stronnictwo Ludowe, uczestniczyło około 30 tysięcy osób. Mszę świętą polową odprawił biskup sandomierski ks. Jan Kanty Lorek. W tym dniu na kopcu stanął nowy drewniany modrzewiowy krzyż oraz po raz pierwszy granitowy obelisk z wykutym napisem: “Tadeusz Kościuszko 7 V 1794″.

Ciekawa jest historia samego obelisku, którą warto przywołać. 11 maja 1946 roku, na dzień przed uroczystościami kościuszkowskimi, mieszkańcy Połańca postanowili przywieźć na miejsce spory granitowy kamień. Uważali, że będzie to pamiątka dla przyszłych pokoleń, dodająca kopcowi niepowtarzalnego charakteru. Wybór padł na głaz znajdujący się w pobliskich Niedziałkach, który od dawna przyciągał ich uwagę. Transport tak ciężkiego obiektu stanowił nie lada wyzwanie. Mieszkańcy Połańca, korzystając z pomocy wozu wojskowego zaprzężonego w trzy konie, wyruszyli po głaz. Trasa była trudna, pełna nierówności i wzniesień, ale dzięki wspólnemu wysiłkowi i determinacji udało się przetransportować kamień na miejsce. Po wielu godzinach wytężonej pracy, w końcu granitowy głaz znalazł się na szczycie kopca, obok krzyża. Był to moment triumfu i satysfakcji z wykonanego zadania. Obelisk stał się nie tylko integralną częścią Kopca Kościuszki, ale przede wszystkim symbolem trwałości, niezłomności i jedności mieszkańców Połańca.

W latach pięćdziesiątych XX wieku, w ramach ogólnokrajowej akcji zalesiania nieużytków rolnych, tereny wokół kopca zostały obsadzone drzewami przez młodzież szkolną, za zgodą władz leśnych. Działania te mogły doprowadzić do zaniknięcia kopca. Choć później wprowadzono wprawdzie ograniczenia w zalesianiu, część walorów pejzażu z kopcem Kościuszki została bezpowrotnie zatracona. W 1967 roku, w 150. rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki, zorganizowano dużą uroczystość z udziałem kompanii honorowej wojska polskiego i orkiestry, a także pokazem skoków spadochronowych. Przy kopcu zorganizowano Wojewódzką Spartakiadę Kościuszkowską. Kolejne duże wydarzenia miały miejsce w latach 1970, 1977 i 1987. W 1977 r. mieszkańcy mówili o kopcu: “Nie ma strachu. Doprowadzimy doń drogę. Myślimy już nawet o zbudowaniu u jego podnóża turystycznego motelu“. Szczególnie istotna była manifestacja zorganizowana przez NSZZ “Solidarność” 3 maja 1981 roku, podczas której mszę odprawił biskup sandomierski Edward Materski.

W 1984 roku, przed 190. rocznicą Uniwersału Połanieckiego, kopiec przeszedł gruntowną modernizację. Dzięki wsparciu finansowemu Elektrowni im. Tadeusza Kościuszki w Połańcu podwyższono i utwardzono górną platformę, utworzono niższą platformę oraz zbudowano nowe, szerokie kamienne schody. Stary dębowy krzyż zastąpiono 8,5-metrowym stalowym krzyżem. Zbocze kopca zostało uformowane i odarniowane. Doprowadzenie energii elektrycznej umożliwiło oświetlenie otoczenia kopca. Na szczycie zbudowano duży, ogrodzony taras wyłożony kamienną kostką, a u podnóża niewielki amfiteatr. Zakupiono także duży, żółty brezentowy baldachim, mający chronić wiernych przed deszczem podczas nabożeństw. Po modernizacji kopiec osiągnął wysokość 10 metrów (mierzoną na wschodnim zboczu) i obwód 140 metrów u podstawy. Modernizacja z 1984 roku przyczyniła się do zwiększenia jego atrakcyjności jako miejsca pamięci i spotkań. Umożliwiła organizację większych uroczystości oraz stworzyła lepsze warunki dla odwiedzających. U podnóża kopca umieszczono dwa głazy. Jeden z nich stanowi pamiątkę obchodów 170. rocznicy Uniwersału Połanieckiego. Na drugim głazie znajduje się tablica informująca, że w tym miejscu 7 maja 1794 roku, w obecności Tadeusza Kościuszki i wojska, ogłoszono Uniwersał Połaniecki, który zapewniał chłopom opiekę prawa. W ramach kolejnych prac modernizacyjnych uporządkowano również teren wokół kopca. Dzięki temu obiekt stał się jeszcze bardziej atrakcyjnym miejscem pamięci, zachęcającym do odwiedzin i refleksji nad historią.

W 1987 roku przy kopcu zbudowano konstrukcję sceny, która umożliwiła organizację wydarzeń kulturalnych i patriotycznych. Pięć lat później, w 1994 roku, kopiec uzyskał swój ostateczny kształt. Jego wysokość wynosi 15 metrów, a obwód u podstawy 250 metrów. W ramach prac renowacyjnych odnowiono metalowy krzyż oraz poprawiono betonowe schody. Wyższa część platformy została przebudowana, a schody wykonano z kostki brukowej. U podnóża kopca, przy parkingu, po obu stronach alei prowadzącej na szczyt, ustawiono dwa głazy morenowe. Jeden z nich upamiętnia fakt, że we wrześniu 1606 roku pod Połańcem miał obozować król Zygmunt III Waza wraz z hetmanem Stanisławem Potockim i wojskiem, ścigających oddziały rokoszan Mikołaja Zebrzydowskiego i Janusza Radziwiłła. Drugi głaz informuje o obozie warownym założonym w lipcu 1657 roku przez Stefana Czarnieckiego, który ścigał wojska księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego. Przy skrzyżowaniu ulic Mieleckiej i Akacjowej w Połańcu, w pobliżu znaku wskazującego drogę na kopiec, znajduje się kolejny obelisk z tablicą informującą o obozie wojsk Tadeusza Kościuszki, który znajdował się na tych polach od 5 do 19 maja 1794 roku.

W 2019 roku przeprowadzono prace modernizacyjne, polegające na przebudowie leśnej ścieżki prowadzącej na kopiec od strony pływalni “Delfin”. Dodano obiekty małej architektury w postaci ławek i koszów na śmieci. Zagospodarowano także zieleń miejską w formie łąk kwietnych, zamontowano karmniki, budki lęgowe, domki dla owadów, nasadzono kwiaty, rabaty, trawniki, drzewa i krzewy. Sam dojazd do kopca jest dobrze oznaczony i prowadzi ulicą mielecką od drogi krajowej nr 79 Kraków-Sandomierz. Po lewej stronie kopca biegnie ścieżka do skarpy wiślanej, z której rozpościera się przepiękny widok na dolinę Wisły.
W 2023 roku pojawiły się zapowiedzi władz miasta dotyczące planów renowacji Kopca Kościuszki. Burmistrz Jacek Benedykt Nowak podkreślał, że ten ważny dla mieszkańców symbol wymaga odświeżenia, zwłaszcza schody, które są w złym stanie technicznym. Chociaż podjęto już pewne działania naprawcze, magistrat zamierza przeprowadzić kompleksowy remont całego obiektu. Teren wokół kopca może stać się w przyszłości atrakcyjnym parkiem historyczno-przyrodniczym z alejkami, ławkami i placami zabaw. Na szczycie kopca warto stworzyć punkt widokowy, a u jego podnóża centrum edukacyjne poświęcone Tadeuszowi Kościuszce i insurekcji kościuszkowskiej. Amfiteatr lub scena plenerowa umożliwiłyby organizację wydarzeń kulturalnych, a instalacje artystyczne podkreśliłyby historyczny charakter miejsca. Należałoby również zadbać o odpowiedni monitoring obiektu, parking, czy toalety. Jaki będzie efekt ostateczny, czas pokaże.
Kopiec Kościuszki w Połańcu obecnie otoczony bujnymi lasami, stanowi wyjątkowy pomnik historii i jeden z najważniejszych symboli miasta. Usytuowany w odległości 250 metrów od starej skarpy wiślanej, przyciąga zarówno mieszkańców, jak i turystów. Spacerująć nadwiślańskimi tarasami widokowymi ze stromą skarpą, można podziwiać piękno otaczającego krajobrazu, widok na Winną Górą, rzekę Wisłę i okolicę. Tenże sam krajobraz bliski i swojski miał kiedyś przed oczami Tadeusz Kościuszko, gdy zastanawiał się nad losem ludu uprawiającego ziemię przesiąkniętą bólem, krzywdą i nędzą. Tutaj, na tym wzgórzu ukształtowała się zapewne i nabrała wyrazu niejedna kwestia Uniwersału Połanieckiego.

Obiekt dzięki swojej atrakcyjnej lokalizacji i ciekawej historii, cieszy się coraz większą popularnością wśród turystów, zwłaszcza od czasu wybudowania nowego mostu na Wiśle. Dziś to miejsce jest nie tylko popularnym miejscem spacerów i rekreacji dla mieszkańców, ale także obowiązkowym punktem dla osób odwiedzających Połaniec. Tradycyjnie, w pierwszą niedzielę maja, odbywają się tu uroczystości kościuszkowskie, upamiętniające postać Tadeusza Kościuszki i jego zasługi dla narodu. Organizowane są tutaj lokalne imprezy plenerowe, lekcje żywej historii, uroczystości patriotyczne m.in. za sprawą Towarzystwa Kościuszkowskiego w Połańcu. Dla tych, którzy chcą zgłębić historię Tadeusza Kościuszki i Uniwersału Połanieckiego, polecamy również odwiedzenie Galerii Kościuszkowskiej w Centrum Kultury i Sztuki w Połańcu. Znajduje się tam pokaźna kolekcja medali okolicznościowych, książek i dokumentów poświęconych temu tematowi, a także gabloty z wykopaliskami archeologicznymi. Warto również zobaczyć Izbę Pamięci Tadeusza Kościuszki w Szkole Podstawowej w Połańcu. Dowiemy się w niej, jak wyglądały mundury i uzbrojenie żołnierzy walczących pod dowództwem Kościuszki, a także poznany wiele innych ciekawostek związanych z jego życiem i działalnością.
Kopiec Kościuszki w Połańcu to nie tylko pomnik historii i wizytówka naszego miasta, ale także miejsce, które łączy przeszłość z teraźniejszością, przypominając o ważnych wydarzeniach i postaciach, które wpłynęły na losy Polski. Dla nas – mieszkańców Połańca – kopiec stanowi świadectwo naszej lokalnej historii oraz dumy z faktu, że to właśnie na naszej ziemi obozował Kościuszko i ogłosił Uniwersał Połaniecki. Dziś kopiec jest nie tylko ważnym punktem na mapie lokalnych atrakcji turystycznych, ale przede wszystkim miejscem pielęgnowania pamięci o historii i tradycji. Wpisał się na stałe w krajobraz Połańca oraz w serca jego mieszkańców.
Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca.
Bądź na bieżąco! Obserwuj nas na Facebooku.
Niektóre z opisanych wydarzeń związanych z rocznicowymi obchodami mijają się z prawdą np. data budowy konstrukcji sceny przy kopcu, brak wspomnienia o komitecie budowy pomnika T. Kościuszki i działającym już wówczas towarzystwie Kościuszkowskim cz społecznym komitecie uroczystych obchodów 190 rocznicy ogłoszenia Uniwersału Połanieckiego.
Pozdrawiam
Dziękuję za komentarz. Proszę o podanie prawidłowej daty budowy sceny. Zostanie poprawiona. Pozdrawiam
Zbigniew, zapewne autor artykułu i cała redakcja będzie zadowolona jak udostępnisz wiarygodne informacje na temat. Moim zdaniem artykuł jest o Kopcu Kościuszki i jego walorach. Autor, nawiązując do historii Kopca zaznaczył, że jednym z większych wydarzeń były obchody. Co do Towarzystwa Kościuszkowskiego działającego na terenie gminy Połaniec nie chce się wypowiadać, bo nie znam historii tego stowarzyszenia. Jeśli masz dokładną wiedzę na ten temat, to napisz do redakcji. Z pewnością na łamach tego portalu ukaże się Twój artykuł. Ja jeszcze raz dziekuję za kolejny ciekawy artykuł.