Od zarania dziejów drzewa miały wyjątkowe znaczenie dla ludzi. Nasi przodkowie otaczali je czcią. Już w 1347 roku król Kazimierz Wielki wprowadził w statucie wiślickim zakaz wycinania starych dębów, co stanowiło pierwszy w Polsce akt prawny dotyczący ochrony przyrody. Choć przepisy zmieniały się przez wieki, drzewa nadal są symbolem naszej historii i dziedzictwa narodowego. Najstarsze z nich to istne skarby polskiej przyrody. Najsłynniejszymi wiekowymi drzewami w Polsce są dęby.
Województwo świętokrzyskie może poszczycić się około 700 pomnikami przyrody, co stanowi niewielki ułamek ponad 36 tysięcy takich obiektów w całej Polsce. Ich liczba może się zmieniać w czasie ze względu na nowe ustanowienia lub wykreślenia z rejestru. Choć dominują wśród nich drzewa, region chroni także różnorodne formacje geologiczne, jak skałki, jaskinie czy głazy narzutowe, a także źródła i unikalne skupiska skamieniałości. Idea ochrony cennych tworów przyrody, zapoczątkowana przez niemieckiego przyrodnika Alexandra von Humboldta, znalazła swój wyraz w Polsce już w 1918 roku, kiedy to dekretem objęto ochroną nie tylko zabytki kultury, ale i wybrane elementy krajobrazu. Choć dawniej używano określenia „zabytek przyrody”, obecnie obowiązuje termin „pomnik przyrody”, który zgodnie z ustawą z 2004 roku obejmuje zarówno pojedyncze, jak i skupiska elementów przyrody ożywionej i nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi walorami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi, historycznymi lub krajobrazowymi.
Zaledwie 5 km od Połańca znajduje się kompleks parkowo-dworski w Ruszczy. To tutaj, pośród pięknego, wiekowego drzewostanu, wznosi się bohater dzisiejszego artykułu – Dąb Kościuszki, który przez ponad 500 lat, a może i więcej, był świadkiem burzliwych dziejów Polski. Ten imponujący dąb szypułkowy z pewnością pamięta czasy panowania Zygmunta III Wazy czy Jana III Sobieskiego. Legenda głosi, że pod jego rozłożystą koroną odpoczywał sam Tadeusz Kościuszko podczas swojej wyprawy do Połańca w 1794 roku.
Obecnie park w Ruszczy przechodzi rewitalizację, co otwiera nowe możliwości dla rozwoju turystyki w tej części gminy Połaniec. Oprócz dębu Kościuszki park może poszczycić się 6 innymi kilkusetletnimi dębami (ponad 350-letnimi), a także kasztanowcami, grabami, wierzbami i świerkami. Na terenie parku rosły również drzewa egzotyczne np. klon srebrzysty czy sosna wejmutka. Bardzo wartościowym z uwagi na aspekty historyczne i przyrodnicze jest drzewostan dębów i topól białych. W części południowej parku położone są dwa wydłużone stawy przecięte groblą. Drzewostan w ruszczańskim parku jest tzw. parkiem historycznym. Obowiązuje tu zasada poszanowania jego wartości przyrodniczych i historycznych. To wszystko sprawia, że kompleks w Ruszczy po generalnej rewitalizacji ma potencjał stać się ważnym punktem na mapie turystycznej województwa świętokrzyskiego.
Od 1954 roku drzewo to jest objęte ochroną jako pomnik przyrody, stanowiąc niezwykłą atrakcję przyrodniczą regionu. Jego pojedynczy pień, dzielący się na dwa konary, przypominające literę “Y”, dodaje mu wyjątkowego charakteru. Ten imponujący dąb szypułkowy (Quercus robur L.), o rozłożystości korony sięgającej 31 metrów i obwodzie pnia wynoszącym 8,96 m, należy do najstarszych i najgrubszych drzew w Polsce, co czyni go niezwykłą atrakcją przyrodniczą. Swoje imponujące rozmiary zawdzięcza temu, że przez wieki rósł na otwartej przestrzeni. Jego wiekowy pień, naznaczony śladami czasu w postaci ogromnej dziupli i nielicznych owocników grzybów, świadczy o jego długowieczności i sile przetrwania. Mimo to, drzewo wciąż dumnie wznosi się na wysokość 26,5 metra, zachwycając swoją majestatyczną sylwetką. Ostatnie badania dąb przechodził 18 grudnia 2023 r.
Nazwa dębu nawiązuje do lokalnej tradycji, według której w maju 1794 roku, Tadeusz Kościuszko wraz z siedmiotysięcznym korpusem wojsk powstańczych, podążając w kierunku Połańca, zatrzymał się pod dębem. Według przekazu to właśnie w cieniu tego wiekowego drzewa, nad brzegiem dworskiego stawu, Naczelnik powstania miał chwilę wytchnienia. Obok “króla drzew” znajduje się głaz z pamiątkową tablicą z 5 maja 2000 r. upamiętniającą to wydarzenie, co dodatkowo podkreśla jego historyczne znaczenie. Na tablicy znajduje się następująca inskrypcja: “Pod tym historycznym dębem w Ruszczy 5 V 1794 roku, odpoczywał Naczelnik powstania Tadeusz Kościuszko w drodze do Połańca“. Inicjatorem umieszczenia głazu i pamiątkowej tablicy był Mieczysław Tarnowski, nauczyciel, społecznik i regionalista, założyciel Towarzystwa Kościuszkowskiego w Połańcu.
Dokładnie 5 lat temu, publikując krótką notatkę o Dębie Kościuszki napisaliśmy: Portal Polaniec.com.pl poleca wszystkim osobom zainteresowanym historią i przyrodą odwiedzenie tego niezwykłego i interesującego miejsca. To historia, pamięć o przeszłych czasach i ludziach. Naprawdę warto. Trzymamy również kciuki za Urząd Miasta i Gminy w Połańcu, w szczególności za możliwość ewentualnego pozyskania w przyszłości funduszy, które pozwolą na uratowanie tego urokliwego miejsca od zapomnienia, odrestaurowanie i przywrócenie blasku dawnemu dworkowi i odpowiednie zabezpieczenie wiekowego Kościuszki i jego „sąsiadów”. W tym roku ruszyły prace, których celem będzie przywrócenie dawnego blasku zabytkowemu dworkowi i terenowi wokół. Razem z nim odnowiony będzie pobliski park, w którym rośnie okazały Dąb Kościuszki.
Dąb Kościuszki wraz z parkiem to miejsce, które warto odwiedzić. Jest nie tylko atrakcją przyrodniczą i miejscem spotkań lokalnej społeczności, ale przede wszystkim żywą lekcją historii. To miejsce, które pozwala nam poczuć ducha minionych epok. W pięknej scenerii parku odbywają się corocznie różnorodne wydarzenia kulturalne i festyny, które integrują mieszkańców. Chociaż drzewo liczy już kilkaset lat i jego stan zdrowia nie jest najlepszy, to dla mieszkańców gminy Połaniec pozostaje niezwykle ważnym zabytkiem przyrody. Jego ochrona i pielęgnacja są kluczowe dla zachowania tego skarbu dla przyszłych pokoleń.
Wsłuchaj się w szum liści, a może usłyszysz echa rozmów Kościuszki i jego żołnierzy.
Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca.
Bądź na bieżąco! Obserwuj nas na Facebooku.
