Wigilia (łac. czuwanie, straż) to wyjątkowy czas, pełen tradycji i symboliki. To dzień poprzedzający Boże Narodzenie, który kończy okres adwentu i wprowadza nas w magiczną atmosferę świąt. Wigilia to nie tylko dzień poprzedzający Boże Narodzenie, ale symboliczny początek nowego cyklu. W kulturze ludowej wierzono, że w okresie zimowego przesilenia wszystko zaczyna się od nowa, a wigilijna noc przynosi powtórzenie rajskiego stanu, gdzie panuje harmonia i pojednanie. Początki tradycji wigilijnej sięgają prawdopodobnie starożytnego Rzymu i obchodów Saturnaliów. Współcześnie Wigilię obchodzi się 24 grudnia w Kościele katolickim, starokatolickim i u protestantów, 6 stycznia w Kościele greckokatolickim i prawosławnym, a 5 stycznia w Kościele ormiańskokatolickim.
W Polsce Wigilię rozpoczynamy wraz z pojawieniem się “pierwszej gwiazdki”, symbolizującej Gwiazdę Betlejemską. Wieczerza wigilijna ma charakter postny i rozpoczyna się modlitwą oraz czytaniem fragmentu Ewangelii o narodzinach Jezusa. Wzruszającym momentem jest dzielenie się opłatkiem i składanie sobie życzeń. Ten cienki, biały chlebek symbolizuje pojednanie, przebaczenie i życzliwość. Przy stole, nakrytym białym obrusem z siankiem pod spodem, zawsze zostawiamy jedno puste nakrycie dla niespodziewanego gościa. Ten zwyczaj, upowszechniony w XIX wieku, symbolizuje otwartość i gościnność. Sianko symbolizuje ubóstwo, w jakim przyszedł na świat Jezus, przypominając o prawdziwym znaczeniu świąt. Według ludowych wierzeń ma również zapewnić domowi dostatek.
Wigilijny wieczór, z jego uroczystą kolacją i rodzinnym ciepłem, jest bez wątpienia najważniejszym momentem w polskim roku obrzędowym. Wokół niego narosło mnóstwo zwyczajów, które kultywujemy do dziś. Jednak mało kto pamięta, że dawniej magia Wigilii obejmowała cały dzień, a nie tylko wieczór. Wiele wigilijnych zwyczajów ma na celu zapewnienie pomyślności w nadchodzącym roku. Dawniej unikano kłótni, wstawano wcześnie, a dzieciom wymierzano symboliczne kary, co miało zapewnić im zdrowie i posłuszeństwo. Wierzono, że przebieg wigilijnego dnia wpływa na cały następny rok. Uważano, że w Wigilię, podobnie jak w Dzień Zaduszny, duchy przodków odwiedzają domy swoich bliskich. Aby ich nie urazić, unikano hałasów, wylewania wody, a nawet szycia. Starano się też nie sprzątać, by nie “wymiatać” szczęścia z domu. Cały dzień upływał w atmosferze spokoju i oczekiwania, a wszelkie spory zażegnywano, by do wieczerzy zasiąść w zgodzie. W domach, zarówno szlacheckich, jak i chłopskich, stawiano snopy zbóż, symbolizujące dostatek. Charakterystyczną ozdobą był “podłaźnik” – gałąź świerku lub jodły przystrojona jabłkami, orzechami i opłatkami, symbolizujący życie i nadzieję.
Centralnym punktem Wigilii jest uroczysta wieczerza, rozpoczynana tradycyjnie z pierwszą gwiazdą na niebie. Składa się ona z postnych potraw, a przy stole zostawia się wolne miejsce dla zmarłych. Nieodłącznym elementem Wigilii jest wspólne śpiewanie kolęd. Pod choinką, zgodnie z tradycją, znajdujemy prezenty przyniesione przez Gwiazdora, św. Mikołaja, Dzieciątko lub Aniołka. Zwyczajowo na wigilijnym stole powinno znaleźć się 12 potraw, symbolizujących płody ziemi. Każdej z nich należy spróbować, “na szczęście” w nadchodzącym roku. Wśród tradycyjnych dań znajdziemy: barszcz z uszkami (lub żur, zupa grzybowa, rybna czy owocowa), ryby (karp smażony, w galarecie), kapusta z grochem, kapusta z grzybami, pierogi z kapustą, kasza z grzybami, fasola z suszonymi śliwami, paszteciki z grzybami, kluski z makiem, makiełki, chałka z kompotem z suszu, zupa migdałowa. W niektórych regionach Polski popularne są również: kulebiak, gołąbki, kutia, moczka i makówki. Zgodnie z tradycją potrawy wigilijne są postne, bezmięsne i bez dodatku tłuszczów zwierzęcych. Choć post nie jest nakazany we wszystkich wyznaniach, to w Polsce jest powszechnie przestrzegany, nadając Wigilii wyjątkowy charakter.
Po wieczerzy praktykowano liczne wróżby, mające zapewnić urodzaj i szczęście. Panny i kawalerowie próbowali odgadnąć, z której strony nadejdzie przyszły małżonek, a w niektórych regionach po kolacji rozpoczynały się sąsiedzkie psikusy i drobne kradzieże. W okresie świątecznym kolędnicy odwiedzali domy, śpiewając pieśni o narodzinach Chrystusa i składając życzenia.
Choinka, symbol życia i odrodzenia, pojawiła się w okresie Bożego Narodzenia prawdopodobnie w XVI wieku. Ubieranie drzewka w wigilijny wieczór to rodzinny rytuał, pełen radości i wspólnego tworzenia. Blask lampek i kolorowe ozdoby symbolizują nadzieję, radość i życie. Jej ozdoby, takie jak gwiazda betlejemska czy jabłka, również niosą symboliczne znaczenie. Choinka, choć pochodzi z Niemiec, na stałe wpisała się w polski krajobraz świąteczny. Zwyczaj obdarowywania się prezentami wywodzi się z kultu św. Mikołaja, a tradycję wręczania ich w Boże Narodzenie zawdzięczamy Marcinowi Lutrowi.
Kolędy, pieśni o tematyce bożonarodzeniowej, to ważny element polskiej tradycji świątecznej. Te piękne pieśni o narodzinach Chrystusa, rozbrzmiewają w polskich domach i kościołach przez cały okres świąteczny. Wspólne kolędowanie to wyraz radości, wiary i jedności.
Na protestanckich Mazurach dzień rozpoczynał się od jutrzni, nabożeństwa z udziałem dzieci przebranych za anioły. W innych regionach kraju praktykowano świąteczne ablucje – kąpiele w zimnej wodzie, mające zapewnić zdrowie na cały rok. Mężczyźni zaś udawali się na polowania, wierząc, że upolowana zwierzyna zwiastuje pomyślność. Wigilia była również dniem wyjątkowym dla dzieci. Na Pomorzu grupy przebierańców odwiedzały domy, śpiewając kolędy, a na Śląsku młodzież z dzwonkami i piszczałkami opowiadała o narodzeniu Chrystusa. Wierzono, że o północy w Wigilię dzieją się cuda. Woda w rzekach nabierała leczniczych właściwości, a zwierzęta przemawiały ludzkim głosem. Gospodarze obwiązywali drzewa w sadach słomą, by zapewnić im urodzaj.
Polskie tradycje bożonarodzeniowe to nieocenione dziedzictwo kulturowe. Ich pielęgnowanie i przekazywanie kolejnym pokoleniom jest ważnym elementem budowania tożsamości narodowej i rodzinnej. Dzięki nim święta Bożego Narodzenia w Polsce są tak wyjątkowe i pełne magii. Choć dziś skupiamy się głównie na wigilijnej wieczerzy, warto pamiętać o bogactwie tradycji, które dawniej towarzyszyły całemu dniu. Te wielowiekowe zwyczaje, przekazywane z pokolenia na pokolenie, stanowią esencję polskich świąt, spajając rodziny i budując poczucie wspólnoty. Wigilia Bożego Narodzenia to czas refleksji i rodzinnego ciepła. Czas dzielenia się opłatkiem i pielęgnowania tradycji przekazywanych z pokolenia na pokolenie. To moment, w którym skupiamy się na wartościach, które są dla nas najważniejsze.
Drodzy czytelnicy! Życzymy Wam zdrowych, spokojnych i radosnych Świąt Bożego Narodzenia spędzonych w gronie najbliższych. Niech ten magiczny czas przyniesie Wam wiele szczęścia, miłości i nadziei na Nowy Rok!
Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł. Twój czas spędzony na Portalu jest dla nas najlepszym podziękowaniem za naszą pracę. Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami, zapraszamy do naszego serwisu ponownie! Jeżeli podobał Ci się artykuł podziel się z innymi udostępniając go w mediach społecznościowych.
