W dniu 1 stycznia 2025 roku minęło 45 lat od ważnego wydarzenia w najnowszej historii Połańca – odzyskania praw miejskich. Po 111 latach, w czasie których miejscowość funkcjonowała jako osada, Połaniec ponownie stał się miastem, rozpoczynając nowy rozdział w swojej długiej i bogatej historii. Położenie geograficzne odegrało kluczową rolę w dziejach naszej małej Ojczyzny, kształtując jej losy od wczesnego średniowiecza, kiedy to pełnił funkcję osady handlowej nad rzeką, aż po czasy współczesne, w których stał się ważnym ośrodkiem energetycznym. Odzyskanie praw miejskich było zwieńczeniem wieloletnich starań mieszkańców o przywrócenie utraconego statusu i jednocześnie początkiem dynamicznego rozwoju, który ukształtował dzisiejszy Połaniec. Warto zatem przyjrzeć się bliżej historii miasta, by zrozumieć znaczenie tego wydarzenia i docenić drogę, jaką Połaniec przeszedł przez ostatnie 45 lat.
Połaniec przed utratą praw miejskich
Historia Połańca sięga wczesnego średniowiecza. Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z XII wieku. Położenie nad rzeką Czarną, w pobliżu jej ujścia do Wisły, sprzyjało rozwojowi osadnictwa. Już w XIII wieku Połaniec zyskał na znaczeniu, stając się siedzibą kasztelanów i ośrodkiem administracji kościelnej. W 1264 roku książę krakowski Bolesław Wstydliwy nadał Połańcowi prawa miejskie, a za panowania Kazimierza Wielkiego miasto zostało przeniesione na obecne miejsce. Nowe ulokowanie, na skrzyżowaniu szlaku handlowego z Krakowa do Sandomierza i drogi wodnej Wisłą, okazało się niezwykle korzystne. Połaniec rozwijał się dynamicznie, stając się ważnym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym.
W kolejnych wiekach Połaniec podobnie jak wiele innych miast w Polsce doświadczał zarówno okresów prosperity, jak i trudności. Wojny, pożary i powodzie odcisnęły swoje piętno na historii miasta. Mimo przeciwności losu Połaniec zachował swój miejski charakter i znaczenie regionalne. Na kartach historii zapisał się między innymi za sprawą Tadeusza Kościuszki, który w 1794 roku wydał w Połańcu słynny Uniwersał, częściowo znoszący poddaństwo chłopów. Okres ten zakończył się jednak tragicznie dla miasta, kiedy to w 1869 roku na mocy ukazu carskiego Połaniec utracił prawa miejskie.
Połaniec w okresie utraty praw miejskich (1869-1980)
Utrata praw miejskich w 1869 roku była ciosem dla Połańca. Decyzja władz carskich, motywowana zarówno względami administracyjnymi – Połaniec nie spełniał kryterium 3000 mieszkańców – jak i chęcią ukarania mieszkańców za udział w powstaniu styczniowym, zahamowała rozwój miasta. Połaniec stał się osadą wiejską, tracąc na znaczeniu administracyjnym i gospodarczym. Ograniczenia nałożone przez władze carskie utrudniały rozwój handlu i rzemiosła, a brak inwestycji w infrastrukturę przyczynił się do stagnacji.
Mimo utraty praw miejskich mieszkańcy Połańca nie zapomnieli o swojej historii i tradycjach. Zachowali poczucie tożsamości i więzi z miejscem, pielęgnując pamięć o dawnej świetności. W tym trudnym okresie przetrwały również tradycje samorządowe, a mieszkańcy nadal mieli prawo do udziału w wyborach władz gminy.
Droga do odzyskania praw miejskich
W XX wieku, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, mieszkańcy Połańca nieustannie dążyli do odnowienia statusu miasta. Wierzyli, że przywrócenie praw miejskich będzie impulsem do rozwoju i pozwoli na odbudowę dawnej pozycji Połańca. W staraniach tych ważną rolę odegrały lokalne elity, w tym dr Janusz Gil (1936-2020), lekarz i społecznik, który aktywnie angażował się w życie miasta. Odzyskanie praw miejskich w 1980 roku było możliwe dzięki zmianom politycznym w Polsce w latach 70. XX wieku oraz rozwojowi gospodarczemu Połańca, związanemu z budową Elektrowni “Połaniec”. Elektrownia, która stała się ważnym zakładem przemysłowym, przyczyniła się do wzrostu liczby mieszkańców i rozwoju infrastruktury.
Na podstawie Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów Połaniec otrzymał prawa miejskie. Uroczystość nadania tychże praw odbyła się w dniu 28 stycznia 1980 roku wmurowaniem tablicy pamiątkowej o treści: „Społeczno-gospodarczy rozwój miejscowości Połaniec związany z budową znaczącego dla polskiej gospodarki socjalistycznego zakładu Elektrowni im. Tadeusza Kościuszki sprawił, że z dniem 1 stycznia 1980 roku po 111-tu latach otrzymała ona ponownie Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów prawa miejskie”. Połaniec, styczeń 1980 r. Społeczeństwo Miasta i Gminy Połaniec.
Wręczenia aktu erekcyjnego o nadaniu praw miejskich Połańcowi dokonał podsekretarz Stanu w Ministerstwie Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska min. Jan Jabłoński. Odsłonięcia tablicy dokonali: I Sekretarz KW PZPR przewodniczący WRN tow. Tadeusz Haładaj, V-ce Minister Jan Jabłoński, Wojewoda Tarnobrzeski Władysław Bobek. Bezpośrednio po odsłonięciu tablicy pamiątkowej odbyła się I uroczysta Sesja Rady Narodowej Miasta i Gminy Połaniec wspólna z Miejsko-Gminnym Komitetem FJN, na której Przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej tow. Tadeusz Haładaj wręczył uchwałę WRN w Tarnobrzegu z dnia 28 grudnia 1979 roku o utworzeniu organu władzy państwowej Rady Narodowej Miasta i Gminy Połaniec.
Co ciekawe, kamień z tablicą upamiętniającą odzyskanie praw miejskich, stojący na rynku w Połańcu, został w 2018 roku tymczasowo usunięty z powodu sformułowań niezgodnych z ustawą dekomunizacyjną. Po zaktualizowaniu tekstu tablica powróciła na swoje miejsce, symbolizując nie tylko odzyskanie praw miejskich, ale także ewolucję w postrzeganiu historii i pojednanie z przeszłością. Ten symboliczny gest wpisuje się w szerszy kontekst przemian politycznych w Polsce, gdzie po upadku komunizmu nastąpił proces reinterpretacji historii i rozliczenia z dziedzictwem PRL-u.
Połaniec po odzyskaniu praw miejskich (1980-2025)
Odzyskanie praw miejskich w 1980 roku stało się dla Połańca symbolicznym momentem odrodzenia. Rozpoczął się okres dynamicznego rozwoju, który trwa do dziś. Budowa elektrowni przyczyniła się do powstania nowego osiedla mieszkaniowego, szkoły, przedszkoli, domu kultury i innych obiektów infrastruktury miejskiej. W latach 90. XX wieku rozbudowano również infrastrukturę komunalną i społeczną. Miasto odzyskało nie tylko swój status, ale również szansę na dynamiczny rozwój. Dzięki determinacji mieszkańców i korzystnym okolicznościom Połaniec przeszedł w ostatnich 45 latach ogromną transformację, stając się nowoczesnym miastem z bogatą historią i perspektywami na przyszłość.
Czytaj więcej
Położenie geograficzne, które odegrało tak istotną rolę w historii Połańca, nadal kształtuje jego losy. Miasto wykorzystuje swoje atuty, inwestując w rozwój gospodarczy, ochronę środowiska i podnoszenie jakości życia mieszkańców. Przyszłość Połańca wydaje się obiecująca, jednak miasto stoi również przed wyzwaniami. Ważne jest zachowanie tożsamości i dziedzictwa historycznego, które stanowi o niepowtarzalnym charakterze Połańca, a także dbałość o zrównoważony rozwój, który pozwoli pogodzić rozwój gospodarczy z ochroną środowiska. Historia Połańca pokazuje, że miasto potrafi pokonywać trudności i adaptować się do zmieniających się warunków. Z pewnością również w przyszłości mieszkańcy będą kontynuować dzieło rozwoju swojego miasta, czerpiąc inspirację z jego bogatej przeszłości.
Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca.
Bądź na bieżąco! Obserwuj nas na Facebooku.
