Połaniec, na przestrzeni lat, może poszczycić się miejscami o dużym znaczeniu historycznym. Jednym z nich był ratusz z XVI wieku, stanowiący centrum życia miejskiego i symbol władzy. Niestety, budynek ten spłonął, a dziś pozostały po nim jedynie wzmianki w dokumentach i opracowaniach historycznych. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie historii ratusza w Połańcu, ze szczególnym uwzględnieniem jego roli w życiu miasta oraz okoliczności jego zniszczenia.
Historia Połańca w XVI wieku
XVI wiek to okres dynamicznego rozwoju, ale i dramatycznych wydarzeń w dziejach Połańca. Miasto, lokowane na prawie magdeburskim w 1264 roku, korzystało z licznych przywilejów królewskich. Zygmunt Stary w 1507 roku, pragnąc pomóc mieszczanom w odbudowie domów po najazdach tatarskich, obniżył im podatki, zaś pogorzelców zwolnił od nich na osiem lat. Ustanowił też cotygodniowe targi (w każdy poniedziałek) i trzy jarmarki w roku: na Zielone Świątki, św. Małgorzatę (13 lipca) oraz św. Katarzynę (25 listopada). Przywileje te sprzyjały rozwojowi handlu i rzemiosła. Połaniec był ważnym ośrodkiem handlu zbożem i drewnem, a kupcy z miasta handlowali solą, suknem, bydłem, a także popiołem drzewnym, wykorzystywanym do produkcji prochu strzelniczego i tekstyliów.
Niestety, miasto nawiedzały liczne klęski żywiołowe. W 1526 roku kolejny pożar strawił znaczną część zabudowy miasta. Król Zygmunt Stary, widząc tragiczną sytuację mieszkańców, ponownie zwolnił ich od płacenia podatków. Mimo tych przeciwności losu Połaniec podnosił się z ruin i kontynuował swój rozwój. Warto zaznaczyć, że obecne położenie rynku nie jest pierwotne. Początkowo połaniecki rynek znajdował się nad brzegiem Wisły, w okolicach Winnej Góry, jednak w wyniku powodzi w 1350 roku został przeniesiony na obecne miejsce.
W drugiej połowie XVI wieku nastąpiło ożywienie gospodarcze. Dużego znaczenia nabrała żegluga po Wiśle.
Ratusze w XVI-wiecznej Polsce
Ratusze w XVI wieku były ważnym elementem krajobrazu polskich miast. Stanowiły one nie tylko siedzibę władz, ale także centrum życia społecznego i gospodarczego. Wiele z nich zachowało się do dziś, stanowiąc cenne zabytki architektury np. ratusz w Sandomierzu, ratusz we Wschowie czy ratusz w Świebodzinie, były zazwyczaj budynkami murowanymi, o bogato zdobionych fasadach. Często posiadały wieże, na których umieszczano zegary i dzwony. Pełniły funkcje administracyjne, sądownicze, a także handlowe. W ich wnętrzach znajdowały się sale posiedzeń rady miejskiej, więzienia, a także kramy kupieckie.
Budowa i pożar ratusza
W połowie XVI wieku Zygmunt August w towarzystwie hetmana Jana Tarnowskiego (1488-1561) przejeżdżał przez Połaniec w maju 1545 roku i obdarzył go licznymi podarkami. Hetman Jan Tarnowski herbu Leliwita, dzierżawił dożywotnio starostwo sandomierskie. W 1547 roku, za jego sprawą w Połańcu wybudowano ratusz. Miał znajdować się w centrum Rynku, który miał kształt prostokąta, z którego promieniście rozchodziły się ulice. W pobliżu znajdowały się kramy i jatki rzeźnicze, tworząc tętniące życiem centrum handlowe miasta. Rynek w tamtym czasie nie był brukowany, a podczas słot zamieniał się w grzęzawisko. Część wody odprowadzał istniejący kanał miejski, zwany “rynsztokiem”.
Niestety, brak szczegółowych informacji na temat architektury ratusza. Nie wiadomo, czy był to budynek murowany, czy drewniany, ani jakie były jego wymiary. Możliwe, że dokumentacja ratusza spłonęła w jednym z licznych pożarów, które nawiedzały miasto, lub po prostu nie zachowała się do naszych czasów. Można jednak przypuszczać, że podobnie jak inne ratusze z tego okresu, był to budynek drewniany, prawdopodobnie z wieżą, na której znajdował się zegar i dzwon alarmowy.
Ratusz pełnił funkcje administracyjne i sądownicze. W jego murach odbywały się posiedzenia rady miejskiej, rozstrzygano spory sądowe i przechowywano miejskie dokumenty. Warto dodać, że w tamtym czasie domy przyrynkowe w większości należały do Żydów. Mieściły się tam sklepy, piekarnie i szynki. Rynek był luźno zabudowany przeważnie drewnianymi domostwami. Pozostawione między nimi przejazdy, zwane “zagatami”, umożliwiały komunikację z właścicielami posesji, których place nie stykały się z rynkiem.
Zaledwie piętnaście lat po wybudowaniu, w 1562 roku, ratusz w Połańcu spłonął w pożarze, który strawił wiele budynków w mieście. Pożar ten był jednym z wielu, które nawiedzały Połaniec w XVI wieku, co świadczy o tym, jak dużym zagrożeniem w tamtych czasach był ogień dla drewnianej zabudowy miast. Król Zygmunt August, podobnie jak jego ojciec w obliczu klęsk żywiołowych, zwolnił pogorzelców z płacenia podatków na okres 8 lat. Po tym wydarzeniu Połaniec odbudował się dość szybko i wkroczył w okres swojej największej świetności.
Niestety, o ratuszu w Połańcu wiemy niewiele. Brak zachowanych źródeł ikonograficznych uniemożliwia dokładne odtworzenie jego wyglądu i porównanie go z innymi ratuszami z tego okresu. Możemy jedynie domyślać się, że był to budynek reprezentatywny dla ówczesnej architektury.
Znaczenie ratusza dla Połańca
Ratusz w Połańcu, mimo że istniał stosunkowo krótko, odegrał ważną rolę w historii miasta, wielokrotnie doświadczanego przez los, ale zawsze zdolnego do odbudowy. Był on symbolem władzy miejskiej i miejscem, w którym koncentrowało się życie polityczne i społeczne. Jego budowa w 1547 roku świadczyła o rozwoju gospodarczym i znaczeniu Połańca w XVI wieku. Zniszczenie ratusza w pożarze było dużą stratą dla miasta, a dziś pozostały po nim jedynie wzmianki w źródłach historycznych.
Czytaj więcej
Historia ratusza w Połańcu przypomina o tym, jak kruche i ulotne mogą być materialne symbole władzy i znaczenia. Jednocześnie ukazuje ona wytrwałość mieszkańców Połańca, którzy wielokrotnie podnosili się z ruin po pożarach i powodziach, odbudowując swoje miasto. To historia rozwoju, klęsk żywiołowych, wojen i odbudowy. To historia o tym, jak ważne jest zachowanie pamięci o przeszłości, aby uczyć się na błędach i budować lepszą przyszłość. Pamięć o tym obiekcie, o jego roli w życiu społeczności, powinna inspirować do doceniania i ochrony zabytków, które przetrwały do dziś, świadcząc o bogatej przeszłości. Czy w przyszłości kiedykolwiek uda się odnaleźć więcej informacji o połanieckim ratuszu, a może kiedykolwiek powstanie nowy ? To pytanie pozostaje otwarte.
Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca.
Bądź na bieżąco! Obserwuj nas na Facebooku.
