Herby od wieków pełnią rolę swoistego języka wizualnego, opowiadającego historię rodów, miast i instytucji. Wywodzące się z symboliki heroicznej i znaków własnościowych, od XII wieku podlegają ścisłym regułom heraldycznym, tworząc fascynujący system identyfikacji wizualnej. Początkowo służyły jako wyróżnik rycerzy na polu bitwy, z czasem stając się symbolem przynależności do określonej grupy społecznej, rodziny, a nawet całego państwa. W tym artykule przyjrzymy się bliżej historii i znaczeniu herbu Połańca, którego historia powstania i ewolucja nierozerwalnie łączy się z dziejami miasta. Odkryjemy tajemnice jego symboliki, prześledzimy zmiany, jakim podlegał na przestrzeni wieków i dowiemy się, jak ostatecznie przybrał on swoją obecną formę.
Herb Połańca, miasta o bogatej historii sięgającej XIII wieku, przeszedł długą ewolucję, zanim przybrał swoją obecną formę. Znak ten, będący symbolem dumy i tożsamości mieszkańców, kryje w sobie ślady dawnych epok i władców, a jego historia splata się z dziejami miasta i regionu. Pierwsze wzmianki o Połańcu pochodzą z 1191 roku, kiedy to odnotowano istnienie drewnianego kościoła św. Katarzyny. Prawdziwy rozwój miasta nastąpił jednak w XIII wieku, za panowania Bolesława Wstydliwego. 18 lipca 1264 roku książę nadał Połańcowi prawa miejskie, lokując je na prawie magdeburskim. W 2024 roku obchodziliśmy okrągłe 760-lecie naszego miasta.
Historyczny herb Połańca, wzorowany jest na najstarszej znanej pieczęci pochodzącej z początków panowania Kazimierza Wielkiego i należy do najstarszych herbów w Polsce. Pieczęć ta przedstawia orła w koronie trzymającego w szponach róg myśliwski. Orzeł, symbol władzy królewskiej i książęcej, nawiązuje do lokacji miasta przez Bolesława Wstydliwego, a róg myśliwski symbolizuje tradycje łowieckie. W średniowieczu tereny te obfitowały w lasy i zwierzynę, a polowania stanowiły ważną część życia mieszkańców. Poniżej przedstawiam ewolucję herbu połanieckiego, której grafiki jako pierwsze zamieściło na swoje swojej stronie internetowej Towarzystwo Kościuszkowskie w Połańcu.

Herb miejski, którego wzór pochodzi z piętnastowiecznej pieczęci miejskiej z 1449 roku, przedstawia na czerwonym tle białego orła królewskiego. W szponach dzierży on czarny róg myśliwski z rzemieniem, okuwany złotem. Opadający rzemień i majestatyczna sylwetka orła nadają herbowi dynamicznego charakteru. Symbolika herbu jest ciekawa. Biały orzeł symbolizuje związek miasta z monarchą, który był jego założycielem, a czarny róg myśliwski nawiązuje do historycznego znaczenia łowiectwa dla regionu. Złoto na okuciach rogu symbolizuje bogactwo i dostatek, a czerwone tło herbu to kolor odwagi, waleczności i męstwa. Herb łączy w sobie symbole władzy królewskiej z elementami odnoszącymi się do lokalnych tradycji i historii, tworząc spójną i harmonijną całość. Pieczęć, o średnicy 35 mm, datowana jest na czasy panowania Kazimierza Wielkiego, na co wskazuje charakterystyczny krój liter.

Kolejną grafiką jest rekonstrukcja herbu, oparta na odcisku pieczęci miejskiej z 1535 roku, która przedstawia w polu o pionowym kreskowaniu orła książęcego. Ptak zwrócony jest w prawo, z rozpostartymi skrzydłami i głową skierowaną w heraldycznie prawą stronę. Można przypuszczać, że jest to godło o charakterze heraldycznym, nawiązujące do lokalnej historii lub władcy. Sam orzeł symbolizuje związek miasta z władzą książęcą, podkreślając jego rangę i znaczenie w regionie.

Na obrazku po lewej stronie znajduje się rekonstrukcja herbu, bazująca na odcisku pieczęci miejskiej z 1779 roku. Herb ukazuje w polu o pionowym kreskowaniu orła w koronie. Ptak jest zwrócony w prawo, z rozpostartymi skrzydłami, a w szponach trzyma odwrotnie wygięty róg myśliwski. Ukoronowanie orła wskazuje na królewskie pochodzenie herbu, co może symbolizować związek miasta z monarchą. Róg myśliwski nawiązuje do lokalnych tradycji, związanych z łowiectwem i leśnym charakterem okolicy. Sam kształt rogu, z charakterystycznym wygięciem, może dodatkowo wskazywać na dostatek i gospodarność.

Po prawej rekonstrukcja herbu oparta na odcisku pieczęci miejskiej z XVIII wieku przedstawiająca w polu czerwonym białego orła królewskiego, trzymającego w szponach złote jabłko i berło – atrybuty władzy monarszej. Poniżej orła umieszczony jest okuty złotem czarny róg myśliwski. Herb w symboliczny sposób łączy władzę królewską z lokalnymi elementami. Orzeł z jabłkiem i berłem symbolizuje związek miasta z monarchą i podkreśla jego ważną pozycję, róg myśliwski nawiązuje do łowieckiego charakteru okolicy, a złote okucia rogu symbolizują bogactwo i dostatek.

Po lewej stronie herb z 1847 roku przedstawiający wyjątkową kompozycję, odróżniającą się od tradycyjnych herbów miejskich z orłem. W polu czarnym (symbolizowanym przez kratkowane tło) znajduje się złoty jeleń i pięcioramienna gwiazda. Jeleń jest zwrócony w prawo, z głową skierowaną w heraldycznie prawą stronę. Gwiazda umieszczona jest nad grzbietem jelenia. Według lokalnych podań, dodanie gwiazdy do kompozycji herbu nawiązuje do nocnych polowań królewskich, które miały miejsce w okolicznych lasach. Jeleń symbolizuje bogactwo fauny leśnej i łowieckie tradycje regionu, a gwiazda może odnosić się do nocnego charakteru tych polowań lub do szczególnego wydarzenia związanego z polowaniem królewskim. Należy jednak zachować ostrożność w interpretacji symboliki gwiazdy, ponieważ odmienność tego herbu w stosunku do pozostałych herbów z orłem może wzbudzać wątpliwości co do autentyczności lokalnych podań.

Po prawej stronie znajduje się herb znaleziony w dokumentach archiwalnych Towarzystwa Kościuszkowskiego w Połańcu, zachowany w formie odcisku pieczęci. W polu pieczęci widnieje tarcza herbowa, a w niej orzeł z rozpostartymi skrzydłami, zwrócony heraldycznie prawą stronę. Ptak trzyma w szponach róg myśliwski. Napis otaczający tarczę herbową świadczy o miejskim charakterze pieczęci. Można przypuszczać, że herb ten był używany przez miasto Połaniec w pewnym okresie jego historii, choć nie jest tożsamy z obecnie obowiązującym herbem.

W Gabinecie Monet i Medali Muzeum Narodowego w Warszawie, pośród wielu numizmatycznych skarbów, kryją się dwie prawdziwe perełki – unikalne odciski pieczęci miejskich Połańca. Pierwsza jest niewielkim, okrągłym artefaktem opatrzonym numerem inwentarzowym 49729 MNW. Datowana na rok 1673 pieczęć przedstawia orła królewskiego w pozycji stojącej, dumnie dzierżącego w szponach róg. Heraldyczny symbol otoczony jest łacińską inskrypcją “Sigillum Civitatis Polaniec”, co w tłumaczeniu oznacza “Pieczęć miasta Połaniec”. Drugim skarbem jest pieczęć Połańca o numerze inwentarzowym 49730 MNW, datowana na 1778 rok.

Herb Połańca z lat 70. XX wieku przedstawia orła umieszczonego w polu tarczy herbowej. Orzeł w szponach dzierży czarny róg myśliwski. Symbolika herbu nawiązuje do historii i tradycji miasta. Choć herb ten nie jest już używany, stanowi ciekawy przykład heraldyki miejskiej, łączącej elementy tradycyjne z nowoczesnym designem. W latach 90. rajcowie miejscy ponownie pochylili się nad uchwaleniem dokumentu w oparciu o dewizę, że miasto i gmina Połaniec mają prawo do posiadania własnego herbu i chorągwi samorządowej. Tak też się stało za sprawą Uchwały nr XXIX/158/92 z dnia 13 sierpnia 1992 roku. Ówczesna Rada Miejska pod przewodnictwem Romana Łowickiego postanowiła zatwierdzić herb Gminy Połaniec według jego części opisowej i graficznej: “Herb Połańca według przekazów wyobraża orła białego wspartego szponami na myśliwskim rogu, gdzie tło tarczy – koloru czerwonego, orzeł biały, róg brązowo-złoty“.

Z biegiem czasu herb Połańca ewoluował. Heraldycy i historycy, opierając się na zasadach heraldyki i badaniach historycznych, dokonali pewnych korekt w jego wyglądzie. Zgodnie z ich ustaleniami, orzeł, symbolizujący władzę książęcą, a nie królewską, nie powinien posiadać korony. Ponadto róg myśliwski winien być czarny, a nie brązowy, jak to bywało przedstawiane, gdyż barwa brązowa nie występuje w polskiej heraldyce. Na sesji w dniu 28 maja 1998 r. po wcześniejszym zasięgnięciu opinii Polskiego Towarzystwa Weksykologicznego w Warszawie połanieccy rajcowie pod przewodnictwem doktora Janusza Gila zatwierdzili barwy reprezentacyjne gminy oraz wzory herbu i chorągwi: “Herb Połańca według przekazów wyobraża orła białego wspartego szponami na myśliwskim rogu, gdzie tło tarczy – koloru czerwonego, orzeł biały, róg czarno-złoty”.




Ostatecznie herb Połańca zyskał następujące barwy:
- Biały: orzeł, symbolizujący czystość, sprawiedliwość i szlachetność.
- Czerwony: tarcza herbowa, oznaczająca odwagę, waleczność i poświęcenie.
- Czarny: róg myśliwski, symbolizujący siłę, mądrość i roztropność.
Herb Połańca, będący połączeniem tradycji i współczesnej wiedzy heraldycznej, stanowi ważny element dziedzictwa kulturowego miasta. Jest symbolem ciągłości historycznej, dumy mieszkańców i ich przywiązania do małej ojczyzny. Przypomina o dawnych władcach, lokacji miasta i jego związkach z przyrodą. To nie tylko zabytek przeszłości, ale żywy symbol, który jednoczy mieszkańców i inspiruje do działania. Jest obecny w przestrzeni miejskiej, na sztandarach i pieczęciach, przypominając o bogatej historii i tożsamości miasta. Wpisany w historię Połańca, będzie nadal towarzyszył mieszkańcom w ich dążeniu do rozwoju i budowania lepszej przyszłości.
Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca.
Bądź na bieżąco! Obserwuj nas na Facebooku.