Ruszcza, miejscowość w gminie Połaniec, dawna gmina wiejska w Królestwie Polskim, istniejąca do 1870 roku w guberni radomskiej, której siedzibą była Ruszcza Dolna. 13 stycznia 1870 roku gmina Ruszcza Dolna została przemianowana i jako miejscowość Ruszcza przyłączona do gminy Połaniec.
Historia Ruszczy jest nierozerwalnie powiązana z dziejami Połańca, której początek historii datuje się na wczesne średniowiecze. Już w XII wieku Połaniec posiadał kaplicę grodową. Prawa miejskie nadał miastu Bolesław Wstydliwy w 1264 roku. Połaniec był zlokalizowany na szlaku handlowym pomiędzy Krakowem a Sandomierzem co nadawało mu dużego znaczenia i ożywiało handel wymienny. Po raz pierwszy miejscowość została odnotowana w 1396 r. przez Jana Długosza w “Liber Beneficjorum”, czyli “Księdze dobrodziejstw” jako “de Ruszcza”.
To właśnie w tej miejscowości znajduje się zabytkowy dworek szlachecki z czasów XVIII i XIX wieku. Nieopodal dworku rośnie wiele bardzo starych dębów stanowiących pomnik przyrody ze sławnym Dębem Kościuszki. Według podań generał Tadeusz Kościuszko miał tu wypoczywać pod dębem w trakcie wyprawy do Połańca w 1794 r. Warte podkreślenia są rozmiary drzewa, które w samym tylko obwodzie ma 822 cm (stan z 2014 r.) a wiek dębu datuje się na ponad 500 lat.
Pierwszym właścicielem Ruszczy był Jan Biechowski herbu Powała, następnie w 1522 r. Stanisław i Bartłomiej Rusieccy, a pod koniec XVII wieku Jan Zieliński. Od pierwszej połowy XVIII wieku wieś była własnością Mikołaja Rudeckiego, z kolei z końcem XVIII wieku Ruszczą zawiadywała rodzina Straszewskich. To właśnie rodzina Straszewskich wybudowała dworek, jaki przetrwał do dzisiaj. Niedaleko dworku znajdują się budynki gospodarcze, które w przeszłości były stodołami, stajniami, spichlerzami.
W roku 1810 majątki ruszczańskie odziedziczyli Roman i Maria Rupniewscy. Roman Rupniewski, bohater walk z czasów Powstania Listopadowego, odznaczony Orderem Virtuti Militari był autorem wielu cennych rycin przedstawiających wojsko polskie z okresu Powstania Listopadowego.
W 1871 roku hrabia Adam Potocki wykupuje Ruszczę za 58500 srebrnych rubli. W 1892 roku Ruszczę dziedziczy w spadku Róża Maria Radziwiłł, żona księcia Macieja Radziwiłła. W XX wieku w 1915 r. przez krótki czas właścicielem majątu był Aleksander Gierlicz, który następnie został odsprzedany Stanisławowi Knothe. W 1934 roku Stanisław Knothe przekazuje w darze Ruszczę swojej córce Irenie Knothe. W latach 30-tych XX wieku dworek uległ dużemu zniszczeniu na skutek pożaru.
Na mocy dekretu o reformie rolnej z 6 września 1944 r. folwark z dworkiem i parkiem przechodzi na Skarb Państwa. Spora część majątku zostaje rozparcelowana między ludność z okolicy. Służba dostała po 3,5 ha, a ludzie ze wsi po 1,5 ha. Park z częścią ziemi pozostał w posiadaniu rządu, które później przejął potomek Stanisława Knothego pan Borowiec. Na części folwarku założono gospodarstwo rolne, uzyskując z czasem status PGR. W kolejnych latach dworek był zamieszkiwany przez kolejnych dziedziców. Służba wraz ze swoimi rodzinami zamieszkiwała budynki znajdujące się nieopodal dworku. Było siedem budynków, nazywano je „czworakami”. W jednym czworaku mieszkało około 8 rodzin. W 1954 r. znajdowały się tu biura Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej.
Reforma systemu administracyjnego z 1975 roku wprowadzająca dwustopniowy podział administracji samorządowej spowodowała, że miejscowość wraz z całą gminą znalazła się w granicach województwa tarnobrzeskiego. Od 1 grudnia 1999 roku, zgodnie z nowym podziałem (powrót powiatów), sołectwo zostało włączone do województwa świętokrzyskiego.
21 lutego 2017 roku w Warszawie został podpisany akt notarialny nabycia na własność Gminy Połaniec w formie darowizny zespołu parkowo – dworskiego w Ruszczy. „Mamy głęboką nadzieję, że dzięki tej darowiźnie i wysiłkowi Gminy Połaniec dwór zostanie uratowany, wyremontowany i dobrze zagospodarowany, park odnowiony i zadbany, i że ten zespół dworsko-parkowy będzie mógł wkrótce służyć społeczności Ruszczy i okolic, i całej Gminie” – powiedział darczyńca i spadkobierca właścicieli dworu pan Maksymilian Skotnicki.
Sam dworek to parterowy, prostokątny budynek poprzedzony od frontu gankiem. Skromny budynek stroi frontowa elewacja wraz z werandą i kolumnami. Dach kiedys z gontu obecnie z blachy, okna na głucho zabite deskami, a drzwi wejściowe zamknięte solidnymi kłódkami. Współcześnie na terenie zespołu dworskiego odbywają się dożynki gminne, zawody strażackie i imprezy okolicznościowe. W maju 2019 r. odbywały się tutaj dwie imprezy związane z Dniami Połańca 2019 r. – I Bieg Uniwersału Połanieckiego oraz grant Towarzystwa Kościuszkowskiego “Panie z Połańca proszą do tańca”.
W chwili obecnej cały dworek w otoczeniu kilkunastu starych kilkusetletnich dębów czeka na lepsze czasy. Urząd Miasta i Gminy w Połańcu zamierza zrewitalizować zespół dworski przy wykorzystaniu środków unijnych. m. in. z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2014-2020. Aktualnie nie mamy informacji czy i kiedy ewentualnie mogłyby rozpocząć się prace. Dworek szlachecki objęty jest wojewódzką ewidencją konserwatora zabytków co wiąże sie z koniecznością dostosowania zarówno elewacji, jak i kształtu budynku do stanu pierwotnego. Mamy nadzieję, że w końcu uda się odnowić to piękne miejsce i czas dworku w odnowionym wydaniu nadejdzie szybko. Nikt w Połańcu i Ruszczy z pewnością nie chciałby żeby dwór z parkiem pozostał jedynie na zdjęciach.
