Szczególnym upamiętnieniem postaci Tadeusza Kościuszki są mocno osadzone w polskiej tradycji – kopce ziemne. Były sypane podczas uroczystości kościuszkowskich związanych ze stuleciem insurekcji, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, a także w latach późniejszych. Usytuowane są zarówno w Polsce jak i poza jej granicami np. we francuskim Berville. W Polsce kopce Naczelnika Kościuszki znajdują się m.in. w Szczekocinach, Racławicach, Krakowie, Prusakowie, Olkuszu, Krępiach, Pszczynie, Kochłowicach, Objezierzu, Uchance, Wyszkowie, Świętym, Borysławicach, Gończycach, Połańcu.
Najważniejszym z punktu naszego widzenia jest oczywiście Kopiec Kościuszki w Połańcu, który w tym roku kończy ponad 100 lat. Dokładnie 104 lata temu, w dniu 15 października 1917 r. miały tu miejsce uroczystości związane z 100. rocznicą śmierci Kościuszki. Wtedy to w miejscu, gdzie obozował Tadeusz Kościuszko w dn. 5-19 maja 1794 r. i ogłosił słynny Uniwersał Połaniecki, powstała inicjatywa usypania kopca na jego cześć. Inicjatorami zorganizowania tej manifestacji i usypania kopca byli ks. proboszcz Antoni Kossakiewicz i kierownik szkoły w Połańcu, Eugeniusz Młudzik. Jak mówili ówcześni mieszkańcy: “Nigdzie indziej więc, jak pod Połańcem winien być usypany wtóry kopiec Kościuszki, jako widomy pomnik włościaństwa wolnej i odrodzonej Polski, składającej wdzięczny hołd pamięci twórcy Uniwersału”.
Kopiec powstał w niedalekim sąsiedztwie skarpy wiślanej, na naturalnym piaszczystym wypiętrzeniu wydmowym, które nieco podwyższono i odpowiednio uformowano. Do prac w początkach sypania kopca należało przede wszystkim podniesienie naturalnego wzniesienia, zamontowanie drewnianego ogrodzenia o promieniu 50 m. Na szczycie kopca postawiono drewniany sosnowy krzyż. Miejsce, na którym się wznos, nosi nazwę Batalii Kościuszkowskich.
Po I wojnie światowej uroczystości kościuszkowskie organizowano 3 maja w rocznicę obchodów Konstytucji 3 Maja. Do roku 1936 msze były odprawiane przez połanieckich proboszczów. Mieszkańcy zbierali się w kościele św. Marcina, gdzie ksiądz odprawiał mszę św. a po niej kolumna maszerowała w kierunku kopca. Od 1934 r. do obchodów wprowadzono elementy inscenizacji wydarzeń historycznych. Uroczystość w 1934 r. zorganizował mieszkaniec Połańca – Ludwik Warenda. W 1938 i 1939 roku po mszy nie maszerowano na Kopiec lecz do Remizy w Rynku.
Po II wojnie światowej pierwsze obchody kościuszkowskie największymi uroczystościami, jakie miały miejsce w Połańcu, były obchody z 12 maja 1946 r. Z relacji z tego wydarzenia możemy się dowiedzieć, że od samego rana w stronę Połańca ciągnęły długim sznurem pojazdy mechaniczne, furmanki i tłumy pieszych, aby wziąć udział w obchodach. W manifestacji patriotycznej z okazji urodzin patrona Tadeusza Kościuszki przybyło ok. 30 tys. osób. Obchody organizowane były przez Polskie Stronnictwo Ludowe. Mszę św. odprawił biskup sandomierski ks. Jan Kanty Lorek. Wtedy też na kopcu stanął nowy drewniany krzyż i granitowy obelisk z wykutym napisem: „Tadeusz Kościuszko 7 V 1794”.
W latach pięćdziesiątych tereny wokół kopca zostały zalesione. Jak informuje Towarzystwo Kościuszkowskie w Połańcu na swojej stronie internetowej: “W drugiej połowie XX stulecia, w ramach ogólnokrajowej akcji zalesiania nieużytków rolnych, okolica na Bataliach została również obsadzona drzewami, co mogło doprowadzić do zaniknięcia kopca. I choć następnie wprowadzono w zalesianiu pewne ograniczenia, zatracono część walorów pejzażu z kopcem Kościuszki.”
W 1967 r. w 150. rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki zorganizowano dosyć sporą uroczystość patriotyczną. W obchodach brała udział kompania honorowa wojska polskiego wraz z orkiestrą. W pobliżu kopca odbył się także pokaz skoków spadochronowych. Kolejnymi dużymi wydarzeniami patriotyczno-religijnymi były te uroczystości z roku 1970, 1977, 1987. W dniu 3 maja 1981 r. NSZZ “Solidarność” zorganizowała na połanieckim Kopcu Kościuszki manifestację, podczas której mszę odprawił biskup sandomierski s. Edward Materski.
W 1984 r. kopiec przechodził kolejną dużą modernizację przed 190. rocznicą Uniwersału Połanieckiego. Przy znacznej pomocy fachowej i finansowej Elektrowni im. Tadeusza Kościuszki dokonano modernizacji kopca i jego otoczenia. Podwyższono wtedy i utwardzono górną platformę obiektu, utworzono niższą platformę, a także wykonano nowe szerokie kamienne schody. W miejsce starego dębowego krzyża postawiono 8,5 m stalowy krzyż. Uformowano i odarniowano zbocze kopca. Doprowadzono energię elektryczną, co umożliwiło oświetlenie otoczenia kopca. W jego górnej części, na ściętym wierzchołku, wykonano wyłożony kamienną kostką duży, ogrodzony taras, a u podnóża zbudowano niewielki amfiteatr. Zakupiono duży, żółty brezentowy baldachim, mający chronić przed deszczem wiernych, gromadzących się na nabożeństwach na tarasie. Po wszystkich zmianach kopiec ma 10 m wysokości (według pomiaru na wschodnim zboczu) i 140 m obwodu u podstawy.
Z centrum Połańca do kopca wiedzie droga, którą przyozdobiono dużymi głazami morenowymi z inskrypcjami odnoszącymi się do historii tej ziemi, a na wzniesieniu, przy głównym wejściu na kopiec usytuowano narożne kamienie także z napisami.
Na szczycie Kopca Kościuszki, przy krzyżu, znajduje się granitowy obelisk. U podnóża kopca umieszczone są dwa głazy. Jeden stanowi pamiątkę obchodów 170. rocznicy Uniwersału. Tablica na drugim informuje, że tu 7 maja 1794 r. „w obecności Tadeusza Kościuszki i wojska ogłoszono wszem i wobec Uniwersał Połaniecki, że odtąd chłopi są pod opieką prawa”. Ponadto uporządkowano teren wokół kopca.
Kolejnym etapem prac było wykonanie w 1987 r. konstrukcji sceny przy obiekcie. Pięć lat później, w 1994 r. kopiec uzyskał swój ostateczny kształt. którego wysokość wynosi 15 metrów, a obwód u podstaw 250 metrów. Po raz kolejny odnowiono metalowy krzyż, poprawiono betonowe schody. Wyższą część nawierzchni platformy przebudowano i zbudowano schody z kostki brukowej.
U podstawy kopca, przy parkingu, po obydwu stronach alei prowadzącej na szczyt kopca stoją dwa głazy morenowe. Jeden upamiętnia fakt, że we wrześniu 1606 r. pod Połańcem obozowali król Zygmunt III Waza i hetman Stanisław Potocki z wojskiem w pościgu za oddziałami rokoszan Mikołaja Zebrzydowskiego i Janusza Radziwiłła. Z tablicy na drugim można się dowiedzieć, że na wzgórzu nad Wisłą w lipcu 1657 r. obóz warowny założył Stefan Czarniecki, ścigający wojska księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego.
Przy skrzyżowaniu ulic Mieleckiej i Akacjowej, obok znaku wskazującego drogę do kopca znajduje się obelisk, na którego tablicy jest napisane, że na tych polach od 5 do 19 maja 1794 r. był warowny obóz wojsk Tadeusza Kościuszki.
Kopiec Kościuszki w Połańcu
1. Fot. Archiwum TK w Połańcu
2. Kopiec Kościuszki w Połańcu 1969 r.
3. Kopiec Kościuszki w Połańcu
4. Fot. J. Korpal. Kopiec Tadeusza Kościuszki - głaz pamiątkowy (1965-1970 ).
5. Fot. Kopiec Kościuszki. Studium Historyczne Gminy Połaniec.
6.
7.
8. Fot. Archiwum TK w Połańcu
9. Fot. Archiwum TK w Połańcu
10.
11.
12.
13.
14.
15. Fot. Kamień okolicznościowy na Kopcu Kościuszki w Połańcu.
16. Fot. Polaniec.com.pl
17.
18.
Po dziś dzień obiekt jest otoczony bujnymi, zielonymi lasami. Kopiec znajduje się w odległości 250 m od starej skarpy wiślanej. Uroczystości kościuszkowskie tradycyjnie odbywają się w pierwszą niedzielę maja. W ubiegłym roku przebudowano istniejącą ścieżkę prowadzącą na Kopiec Kościuszki od strony basenu “Delfin” i zamontowano obiekty małej architektury w postaci ławek i koszów na śmieci.
Kopiec Kościuszki to niezwykle ciekawy i interesujący obiekt dla każdego miłośnika zwiedzania pomników historii. Jest jednym z najważniejszych symboli Połańca. Znajduje się on za miastem, w pobliżu rzeki Wisły. Dobrze oznaczony dojazd prowadzi od przechodzącej przez rynek drogi krajowej nr 79 Kraków-Sandomierz. Od niewielkiego parkingu doprowadza do kopca alejka z ławeczkami. Po lewej stronie kopca biegnie ścieżka do skarpy z przepięknym i rozległym widokiem na dolinę Wisły, co warto zobaczyć.
Od czasu wybudowania nowego mostu na Wiśle da się zauważyć rokrocznie zwiększoną ilość gości odwiedzających to historyczne miejsce. Kopiec jest najpopularniejszym miejscem spacerów Połańczan, którego miejscem nie można nie zobaczyć przyjeżdżając tu. W Centrum Kultury i Sztuki w Połańcu znajduje się Galeria Kościuszkowska z pokaźną kolekcją medali okolicznościowych i książek, którą warto odwiedzić.
