W dniu dzisiejszym obchodzimy 158. rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego, największego w XIX wieku polskiego zrywu narodowego. Wybuchło w nocy z 21 na 22 stycznia 1863 roku, po tym, jak Centralny Komitet Narodowy ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym i wezwał naród polski do walki. Spowodowane zostało narastającym terrorem, jaki państwo rosyjskie siało na ziemiach polskich. Powstanie objęło tereny Królestwa Polskiego, Litwy, Białorusi i w mniejszym stopniu Ukrainy, poparła je także ludność polska z zaborów pruskiego i austriackiego. Z terenów Galicji i zaboru pruskiego napływali ochotnicy, a także z Włoch, Węgier, Francji. Udział w Powstaniu Styczniowym wzięły wszystkie grupy społeczne, ale szczególnie zaangażowani byli ludzie młodzi – studenci i licealiści – oraz biedota rzemieślnicza. W noc wybuchu powstania 22 stycznia padał deszcz, nie śnieg, więc nie było tak tragicznie. Inaczej było z zimą 1864 roku, kiedy mróz bardzo dawał się we znaki.
Radosław Matusiewicz, autor publikacji “Połaniec a Powstanie Styczniowe” pisze: “(…) Połaniec w okresie powstania styczniowego był upadającym, starym królewskim miasteczkiem, leżącym na samym końcu Królestwa. Przyparty do Wisły, która niegdyś była oknem na świat, a teraz granicą pomiędzy zaborcami i odcięty od reszty kraju przez rozwijający się prywatny Staszów, Połaniec chylił się ku upadkowi. W 1863 r. Połaniec był miastem już tylko z nazwy. Od 1842 r. leżał powiecie i guberni sandomierskiej. Częste wojny, epidemie i klęski żywiołowe sprawiły, że liczył on wtedy 237 domów i 2003 mieszkańców. Po powstaniu liczba mieszkańców spadła do 1989, natomiast liczba domów pozostała bez zmian. Świadczy to o tym, że miasteczko nie ucierpiało na skutek działań wojennych. (…) “.
Powstańcy często rwali się do walki, ale dowódcy nakazywali odwrót, ponieważ wojska carskie miały wielokrotną przewagę. Podczas powstania styczniowego stoczono 1229 potyczek i mniejszych bitew. Nie nadeszła żadna pomoc z zagranicy, na jaką liczono, zwłaszcza z Francji. Mocarstwa zachodnie poprzestały na wydaniu bardzo ogólnych deklaracji dyplomatycznych, uważając polską insurekcję za wewnętrzną sprawę Imperium Rosyjskiego.
W kwietniu 1864 roku aresztowano przywódcę powstania Romualda Traugutta i innych członków Rządu Narodowego. Cztery miesiące później stracono ich na stokach Cytadeli Warszawskiej. Powstanie Styczniowe trwało do jesieni 1864 r. i było najdłużej trwającym i najbardziej masowym ruchem niepodległościowym XIX wieku. Pochłonęło kilkadziesiąt tysięcy ofiar i w ogromnym stopniu wpłynęło na dążenia niepodległościowe następnych pokoleń. Upadło wiosną 1864. Ogromne piętno odcisnęło na Kielecczyźnie, która była miejscem około 250 walk i potyczek powstańców z wojskami rosyjskimi, między innymi bitwa pod Małogoszczem, która stała się inspiracją dla Stefana Żeromskiego przy tworzeniu „Wiernej Rzeki”. Bitwa pod Grochowiskami, czy na Świętym Krzyżu, Chrobrze, również szczególnie zapisały się na kartach polskiej historii. I chociaż Rosjanie byli lepiej wyszkoleni i uzbrojeni, to nasze polskie państwo podziemne stało się później wzorcem dla Armii Krajowej. Powstanie wywarło olbrzymi wpływ na kształtowanie się świadomości narodowej mas ludowych, a także postaw i programów politycznych przed 1918 rokiem. Polacy wykazali się umiejętnością organizowania skutecznego aparatu państwowego w najtrudniejszych warunkach. Struktury organizacyjne z tamtego okresu były doświadczeniem, z którego korzystali twórcy państwa podziemnego podczas II wojny światowej.
Wśród bitew Powstania Styczniowego, mających miejsce najbliżej Połańca, najkrwawszą była bitwa pod Komorowem. Ciekawy opis bitwy został opracowany przez Radosława Matusiewicza z Towarzystwa Kościuszkowskiego w Połańcu, o której mogą Państwo przeczytać tutaj lub w publikacji “Połaniec a powstanie styczniowe”.
Nie tylko wiele tysięcy ludzi przypłaciło życiem udział w powstaniu, a kilkadziesiąt tysięcy uczestników walk zesłano na Syberię. Władze rosyjskie przystąpiły też do wzmożonej rusyfikacji społeczeństwa polskiego. W odwecie wielu miastom odebrano prawa miejskie. 1 czerwca 1869 roku na mocy ukazu carskiego Połaniec utracił prawa miejskie. Okoliczna ludność w czynie tym widziała zemstę za udział w powstaniu styczniowym.
Wzmacniając świadomość historyczną, zwłaszcza wśród młodego pokolenia oddajemy należny hołd powstańcom i ofiarom represji carskich. Cześć i chwała bohaterom!