c. d.
Konsekracja kościoła. Ks. biskup Sotkiewicz kilkakrotnie żartobliwie odzywał się do ks. Brażewicza: “Proboszczu, pośpiesz się z budową, abym mógł przynajmniej pokonsekrować Twój kościół nim umrę”. Przepowiednia spełniła się: kościół w Połańcu był ostatnim, który ks. biskup Sotkiewicz pokonsekrował. Uroczystość ta wypadła 29 lipca 1900 roku. Kościół był pokonsekrowany wraz z trzema ołtarzami tj. głównym i bocznymi w kaplicach; zaś dnia 4 maja 1901 r. biskup niespodziewanie życie zakończył.
Kościół nowy stanął z kamienia i cegły, w stylu romańskim w kształcie łacińskiego krzyża, głowicą zwróconego ku zachodowi; do lewego ramienia krzyża przylega kaplica Matki Boskiej Różańcowej, pozostała z dawnego kościoła. Długość nawy, której sklepienie wspiera się na sześciu filarach, przylegają dwie boczne, niższe. Okien w całym kościele 33. Fronton kościoła zdobi wyniosła 75 łok. pol. mająca wieżyca, spodem, której przez romański portal, ozdobiony dwoma kolumnami, prowadzi główne wejście do świątyni, nad którym mieści się rzeźba wyobrażająca św. Marcina. Skarpy są wykonane z ciosu. Na skrzyżowaniu ramion naw głównej i poprzecznej stoi wieżyczka – sygnaturka. Dach pokryty dachówką. Posadzka: marmur szary z białym.
Nad wejściem do zakrystii, znajdującej się po stronie Ewangelii przy prezbiterium, na szarej marmurowej płycie, czytamy treściwie podaną historię nowej świątyni: A. M. D. G. Haec Ecel. vetere lignea hoc in loco A. D. 1567 constructa 1890 igne combusta impensis et labore parochianorum cura parochorum loci Leonis Kowalski Can. Cath. Sand. dein eo mortuo 1896 A. Felicis Dominici Brażewicz ab 1891 an. architectata ac per Excel. Antonium
Sotkiewicz Ep. Sand. A. D. 1900 d. 20 julii sub vet. tit. s. Martiini Ep. C. consecrata Anniver. cuos. peragitur Dom. III post. Pent. (red. z łac. A.M.D.G. Ten stary drewniany budynek z 1567 r., wybudowany w 1890 r., spłonął kosztem i pracą parafian pod kierunkiem miejscowego proboszcza Leona Kowalskiego kan. Kat. Piasek. po jego śmierci w 1896 r. A. Feliks Dominik Brażewicz ur. 1891 an. i jest zaprojektowany. Antoniusz Sotkiewicz odc. Piasek. 1900 zm. 20 lipca pod okiem lekarza. Rocznica konsekracji. Do kogo. odbywa się w 3 lata później. Zamknięty).
Ołtarze. Główny ołtarz stoi w absydzie: wykonał go Łabęcki. W ołtarzy stoi drewniana rzeźba Niepokalanego Poczęcia. Na zasuwie św. Józef z Dzieciątkiem, w górnej części – obraz Serca Pana Jezusowego; postacie dwóch aniołów w górze i czterech świętych w niszach ołtarza tworzą harmonijną całość. Rzeźby wykonał Tomasz Satkowski ze Szczeglic.
W poprzecznej nawie na lewo (idąc od głównego wejścia) stoi ołtarz z rzeźbą Pana Jezusa na krzyżu, na tle Jerozolimy i drugi ołtarz św. Antoniego. Na ołtarzu Pana Jezusa stoi relikwiarz ze szczątkami św. Innocenta i drugi bez napisu. W przeciwległej nawie stoi ołtarz z dobrą rzeźbą św. Marcina biskupa, patrona parafii, wykonaną przez Satkowskiego. Drugi ołtarz św. Franciszka Ass. z rzeźbą Satkowskiego. Na ołtarzu stoją relikwiarze św. Franciszka, Justyna i Defendenta. Z tego ramienia na lewo, równolegle z prezbiterium (w proporcji do zakrystii) jest kaplica z ołtarzem św. Anny. Obraz malował J. Szymczyński w 1902 r. Pędzel dobry, oryginalny, koloryt niebieski. Ołtarze: Pana Jezusa i św. Marcina wykonał Łabęcki z Chmielnika, zaś ołtarze w kaplicy robił Rotter z Pacanowa. Kaplicę Matki Boskiej Różańcowej (od północy) ośmiokątna, zasklepiona o 2 oknach z kopułą na szczycie, w której jest 6 okienek, zowią kaplicą Szembeków. Jak wiemy, fundował ją Stanisław Szembek, chorąży sandomierski. W ołtarzu obraz Najświętszej Maryi Panny Różańcowej malował Szymczyński. Po obu stronach ołtarza stoją rzeźby Tem. Satkowskiego, wyobrażające św. Dominika i Jacka. Ambonę kosztem 300 rs. wykonał Feliks Łańka, miejscowy stolarz. Organy o 20 głosach, dwóch klawiaturach, 5 pedałach, zbudował Mieszczankowski ze Stopnicy. Zakrystia jest zasklepiona, z niej wyjście na cmentarz.
Pamiątki w zakrystii. Cenną pamiątką z dawnego kościoła jest obraz św. Marcina. Obok świętego stoją dwaj kapłani. Po prawej stronie król Zygmunt August w koronie, w zbroi, w płaszczu; ręce ma złożone do modlitwy: berło i jabłko leżą obok króla na ziemi. Po lewej stronie postać niewieścia w zwykłym ubiorze bez żadnych oznak podtrzymuje klęczącego proboszcza. Nadto sześć innych postaci; z boku chwila dawania płaszcza ubogiemu. W górze wyobrażony Pan Jezus z aniołami. Napis: Beati misericordes (red. z łac. Błogosławieni miłosierni!)
Monstrancja starożytna. Na podstawie: Pan Jezus w Ogrójcu, Biczowany przy słupie, Koronowanie Pana Jezusa, Dźwiganie krzyża. Napis: Paulus Złomański stru. ex legato R. olim Lauren patrui sui comparavit. Po bokach dwaj aniołowie jakby śpiewając, wzniesione mają ręce do Stwórcy; na szczycie korona. Starożytny relikwiarz św. Marcina. Staroświecki zegar z klasztoru wielkopolskiego dar X. Brażewicza. Monstrancja dar Wawrz. i Marianny małż. Sadłochów i Wojciecha Skwarczaka 1882 r.
Na zewnątrz kościoła, w tyle wielkiego ołtarza wisi krzyż z Panem Jezusem, będący dawniej w głównym ołtarzu dawnego kościoła.
Widok z wieży kościelnej. W stronie północno-wschodniej widać wysokie urwisko nad Wisłą. Tam też stał pierwszy kościół. W tamtej stronie widać wsie: Mąki, Winnicę, Podskale. Nieco na prawo wzgórze – nazwane baterie. Na wschód droga do Niekrasowa, od niej na lewo – Rytwiany. Na zachód – Koniemłoty, a na południe Beszowa.
Dzwony są większych rozmiarów. Na jednym czytamy: Vespere et mano et meridie narrato et annuntiabo et exaudiet vocem meam. A. M. D. G. er B. V. M. sub auspieiis Ex. et III. D. Antonii Sotkiewicz Ep. Sandomiriensis A. D. 1898. Fecit me A. Zwoliński Varsaviao. (red. z łac. Wieczorem, rano i w południe opowiadam historię i opowiem, a on usłyszy mój głos. A.M.D.G. er B.V.M. pod auspieiis Ex. i III. D. Antoni Sotkiewicz odc. Sandomierz A. D. 1898. A. Zwoliński Warszawa). Wizerunek św. Marcina. S. Martine ora pro nobis (red. z łac. Święty Marcinie módl się za nami).
Na drugim: Sprawiony za ks. Kowalskiego, prob. parafii połanieckiej. Na trzecim pod firmą Zwolińskiego jest rok 1890.
Przed kościołem na kolumnie stoi posąg Matki Boskiej. Napis: R. P. . 1791 Fund. Wojciech i Elżbieta Murczkiewicz. R. P. 1800 odnowiono i ozdobiono.
Obok kościoła stoi murowana kostnica.
Na cmentarzu stoi murowana czerwoną dachówką pokryta kaplica z sygnaturką na dachu. Fronton jej zdobią dwie piramidalne wieżyczki. W ołtarzu Pan Jezus na krzyżu.
Wieś Winnica. W tej wsi jest okop w polu zwany okopem św. Jadwigi.
O Bractwach, kościołach w Połańcu referat Ap. Knothego dla Konsystorza
Przy kościele parafialnym w Połańcu istnieją dwa Bractwa religijne, a mianowicie:
Bractwo Literackie pod tytułem św. Anny, założone jest w roku 1490 w dniu 11 maja przez dyplom erekcyjny pod wyżej wspomnianą datą w Krakowie wydany przez Jego Eminencję Fryderyka królewicza polskiego, kardynała Świętej Apostolskiej Rzymskiej Stolicy. Prymasa, Arcybiskupa Gnieźnieńskiego, opatrzony jego własną pieczęcią oraz pieczęciami czterech innych biskupów polskich. Dokument ten wykonany w urzędowym opisie kościoła i parafii z roku 1791 był potem uważany za zgubiony, dopiero w roku biorącym (tj. 1888) przypadkowym sposobem przez organistę miejscowego w zakrystii został znaleziony, lecz ponieważ poprzednicy moi od tego pergaminu kuponów nie odcinali, przeto będąc w pogardzie, uległ tak wielkiemu zniszczeniu, że dla dziur wygryzionych w nim przez myszy, dla pyłu i wilgoci, którą na wskroś został przejęty, prawie nie z niego wyczytać nie można. Wiem tylko z kroniki klasztoru koprzywnickiego, którą w kopii posiada X. kanonik Bułakowski, że członkowie Bractwa Literackiego byli obowiązani śpiewać na chórze muzycznym w kościele podczas summy w niedziele i dni uroczyste, który to obowiązek Literaci połanieccy spełniają u prócz tego trudnią się wyborem światła woskowego do nabożeństwa w kościele niezbędnego. Takie same bractwa przez kardynała Fryderyka prócz Połańca założone zostały także w Staszowie (św. Anny) i w Koprzywnicy. Bractwo Literackie Połanieckie potwierdzonym zostało w roku 1644 przez Piotra Gembickiego, biskupa krakowskiego (i M. Szyszkowskiego w 1621 r.).
c. d. n.
Źródło: Ks. Jan Wiśniewski “Monografie dekanatu
sandomierskiego”, str. 132-134, Radom 1915.