Hugo Stumberg Kołłątaj herbu Kotwica, urodził się w 1 kwietnia 1750 roku w Dederkałach Wielkich na Wołyniu w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Swoją edukację rozpoczął w szkole w Pińczowie, a następnie studiował na Akademii Krakowskiej, gdzie otrzymał tytuł doktora filozofii. Początkowo studiuje na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, potem zaś w Wiedniu, Rzymie i Neapolu. Uzyskuje doktorat z prawa i teologii oraz przyjął święcenia kapłańskie.
Kołłątaj oddał swój ogromny talent pisarski na usługi tym grupom społeczeństwa polskiego, które podjęły walkę przeciw magnaterii, feudalizmowi, w imię obrony niepodległości kraju. Z chwilą powstania Komisji Edukacji Narodowej, mającej za zadanie zreformowanie szkolnictwa polskiego, Kołłątaj staje się najczynniejszym współpracownikiem tej Komisji.
Z jej ramienia reformuje w latach 1777-1780 Akademię Krakowską, w której poziom wykładów odbywających się po łacinie, przestarzałym systemem, był bardzo niski, nie odpowiadał najelementarniejszym zdobyczom nauki. W okresie zwołania Sejmu Wielkiego w 1778 roku Kołłątaj przebywa w Warszawie. Grupują się wokół niego najbardziej demokratyczne elementy ludowe.
W tym czasie działa tak zwana “Kuźnica Kołłątajowska”. Jest to grono światłych i ofiarnych ludzi, którzy dobro Polski widzą w likwidacji niewoli ludu. Na czele ich stoi Hugo Kołłątaj. Kołłątaj – patriota coraz jaśniej widzi, że jedynie na podstawie masy ludowe możliwa jest realna walka o niepodległość, o obalenie reakcji magnackiej.
Wynikiem wytężonej działalności reformatorów polskich, wynikiem niezmordowanej akcji Kołłątaja, było uchwalenie pod presją ludu warszawskiego Konstytucji 3 Maja. Stała się ona próbą reform, cennym wkładem w walce o postęp. Magnaci walczą z Konstytucją, dopuszczają się haniebnej zdrady Ojczyzny, szukają u wrogów Polski pomocy przeciw własnemu krajowi. Spisek magnatów zwany Targowicą kładzie kres Konstytucji, pozwala na II rozbiór Polski.
Kiedy w dniu 24 marca 1794 roku Tadeusz Kościuszko, na rynku krakowskim składa przysięgę narodowi, Kołłątaj staje się jego doradcą. Podczas trwania powstania był członkiem 8-osobowej Rady Najwyższej Narodowej (kierownik Wydział Skarbu). Zdając sobie sprawę, że bez powołania chłopów do szeregów wojska powstanie musi upaść, Kołłątaj przygotowuje projekt Uniwersału Połanieckiego wydanego przez Tadeusza Kościuszkę, a ogłaszającego wolność chłopów oraz ograniczenie pańszczyzny do połowy. Manifest Połaniecki wskutek sabotażu szlachty został tylko martwym przepisem.
Po upadku powstania Kościuszkowskiego Kołłątaj przekracza granicę galicyjską. Zostaje aresztowany i osadzony w więzieniu austriackim, gdzie przebywał 8 lat. W 1807 roku rząd Księstwa powierza Kołłątajowi ponownie misję zorganizowania Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Dokonuje tego. Wraca do Warszawy i tu w ciężkich warunkach materialnych umiera w wieku 61 lat 28 lutego 1812 roku. Ciało zostało złożone w jednej z krypt na Cmentarzu Powązkowskim, a serce zamurowano w kościele w Wiśniowej na Kielecczyźnie.
Klasa robotnicza i lud polski był spadkobiercą wszystkiego, co w naszej historii było postępowe: naszych bohaterów narodowych, działaczy społecznych, uczonych i myślicieli, którzy swoją działalność, swą walką, pracą i wysiłkiem torowali Polsce drogę do światła i wolności. Wśród tych bojowników na jedno z czołowych miejsc wysuwa się piękna postać Hugo Kołłątaja, który w tragicznych latach upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej wytrwale wskazywał narodowi drogę do społecznego i narodowego Odrodzenia.
Kołłątaj był czołowym przedstawicielem polskiego Oświecenia. Wszedł do historii Polski jako gorący patriota, znakomity pisarz i utalentowany działacz na polu społecznym. Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli walki o postęp i niepodległość drugiej połowy XVIII w.
Radni Połańca motywowani chęcią upamiętnienia wybitnej postaci Hugo Kołłątaja, który w 1794 r. przebywał podczas powstania wraz z Tadeuszem Kościuszką i jego wojskiem w okolicy Połańca, nadali w 1983 r. nazwę ulicy w południowo-zachodniej części miasta jego imieniem i nazwiskiem (uchwała nr XXXI/101/83 z dn. 23.11.1983 r.).
